ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

اوراق مشتقه

اوراق مشتقه، اوراقی هستند که ارزش آنها از ارزش دیگر دارایی‌ها مثل اوراق بهادار، نرخ بهره، کالای اساسی و شاخص اوراق بهادار مشتق شده است. مشتقات می‌توانند در یکی از دو بازار "بورس متشکل" و "بازارخارج از بورس" مبادله شوند.

فهرست مندرجات

۱ - معرفی

[ویرایش]
در برخی از قرارداها دارنده قرارداد، مجبور است یا این حق را دارد که یک دارایی مالی را در زمانی در آینده بخرد یا بفروشد. به‌ جهت اینکه قیمت این‌گونه قرارداها از قیمت آن دارایی مالی مشتق می‌شود. از این‌رو این قرارداها را اوراق مشتقه می‌نامند.

[۱] فبوزی، فرانک و همکاران، مبانی بازارها و نهادهای مالی، ترجمه حسین عبده تبریزی، تهران، نیل، ۱۳۷۶، چاپ اول، جلد اول، ص۳۱.

به‌ عبارت دیگر علت نام‌گذاری این است که ارزش اوراق مشتقه از ارزش دیگر دارایی‌ها مثل اوراق بهادار، نرخ بهره، کالای اساسی و شاخص اوراق بهادار مشتق شده است. بازار ریسک و عدم اطمینان، یکی از امور جدانشدنی فعالیت‌های اقتصادی است. همه کسانی که مالک یک یا چند دارایی هستند و قصد انجام مبادله را دارند، با پدیده ریسک مواجه‌اند. گرچه برخی ریسک‌پذیر هستند؛ اما بیشتر انسان‌ها مایلند ریسک فعالیت‌های خود را به حداقل برسانند؛ هرچند سود کمتری نصیب آنان بشود. ناپایداری در قیمت نفت و همچنین کالاهای کشاورزی، نمونه بارزی از این نوسانات است. متخصصان مالی برای ایجاد اطمینان برای فعالان اقتصادی، ابزارهای جدیدی را ابداع کرده‌اند. یکی از این ابداعات بزرگ، ابزارهای مالی مشتقه است که روز به روز تنوع بیشتری یافته است. شناور بودن نرخ ارز، نوسانات نرخ سهام و تغییرات پیش‌بینی نشده نرخ بهره از دیگر عواملی است که باعث شده است تا این ابزار، طرفدار بسیاری برای خود فراهم آورد.

[۲] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۴۴-۴۵

[۳] السویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، محمدمهدی عسکری و همکاران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۶، چاپ اول، ص۴۴.

۲ - بازار نقد و مشتقه

[ویرایش]
بازارهای مالی بر اساس واگذاری فوری کالا یا واگذاری آینده به بازار نقدی و بازار اوراق مشتقه تقسیم می‌شود. در بازار نقدی، کالا یا خدمت در زمان حال مبادله و کالا یا خدمت فورا و یا با فاصله کمی تحویل می‌شود؛ ولی در بازار مشتقات، قرار معامله یا خود معامله در زمان حال انجام شده و تحویل، به آینده معین موکول می‌شود.

[۴] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۳۲.

۳ - ساختار اوراق مشتقه

[ویرایش]
ساختار این اوراق، به‌ صورت مبادلات با مجموع صفر بین طرفین است. بدین معنی که زیان یکی از طرفین، معادل سود بازار طرف مقابل است. اختیارات و پیمان‌های آتی، نمونه‌هایی از "بازی با جمع صفر" هستند؛ بنابراین مشتقات، مبادلات واقعی نیستند؛ زیرا انتقال مالکیت صورت نمی‌گیرد و این فقط پول است که در پایان قرارداد دست به دست گردش می‌کند و تحویل دارایی پایه، به‌ ندرت اتفاق می‌افتد.

۴ - اندازه بازار مشتقات

[ویرایش]
مشتقات می‌توانند در یکی از دو بازار "بورس متشکل" و "بازار خارج از بورس" مبادله شوند. بازار متشکل، دارای مقررات خاص و بازارهای متمرکزی برای مشتقات استاندارد شده است. بازارهای خارج از بورس، غیر متمرکز و دارای مقررات کمتری هستند؛ که مشتقات با استاندارد پایین در آنها مورد معامله قرار می‌گیرد.

[۵] السویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، محمدمهدی عسکری و همکاران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۶، چاپ اول، ص۳۸-۳۹.

۵ - انواع قراردادها در بازار مشتقه

[ویرایش]
قرارداد آتی خاص یا پیمان آتی (Forward Contract)؛ معامله‌ای است که در آن، خریدار و فروشنده نسبت به تحویل کالا با کمیّت و کیفیت معین در تاریخ و محل مشخص به توافق برسند. قیمت در ابتدا معین می‌شود و قبل از تاریخ تحویل هیچ مبلغی رد و بدل نمی‌شود.

[۶] رضایی، مجید، اوراق اختیار معامله در منظر فقه امامیه، تهران، مجله علمی- پژوهشی دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۴، ش۲۵، ص۱۱۸.

قرارداد آتی یکسان یا استانداردشده (Futures Contract)؛ در این نوع قرارداد، مشابه پیمان آتی دارنده آن متعهد می‌شود، دارایی موضوع قرارداد (کالا، ارز، اوراق بهادار) را در آینده خریداری کرده یا بفروشد. از ویژگی‌های مهم این نوع قرارداد آن ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه است که فقط در بورس‌های رسمی و برای کیفیت و کمیّت خاصی از کالای معینی معامله صورت می‌گیرد و تاریخ تحویل از قبل مشخص است.

[۷] رضایی، مجید، اوراق اختیار معامله در منظر فقه امامیه، تهران، مجله علمی- پژوهشی دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۴، ش۲۵، ص۱۱۹.

قرارداد اختیار معامله (Option Contract)؛ قراردادی میان خریدار و فروشنده اختیار است؛ که به‌سبب آن، خریدار اختیار، با پرداخت وجهی به فروشنده، حق خرید یا فروش دارایی مشخص را با قیمت معین در آینده به‌دست می‌آورد.

این قرارداد نیز مانند دیگر قراردادها، عوض و معوض دارد. خریدار اختیار، وجهی به فروشنده پرداخت می‌کند؛ که در واقع همان قیمت اختیار معامله است و فروشنده اختیار نیز حق خرید یا فروش دارایی مشخصی را با قیمت معیّن به خریدار اعطا می‌کند.

[۹] جواد حسین‌زاده و عبدالحسین شیروی، بررسی فقهی و حقوی قرارداد اختیار معامله، تهران، پژهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، مجله علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی، ۱۳۸۶، شماره۲۷، ص۱۰۳.

۶ - ابزارهای مشتقه از نظر فقه

[ویرایش]
قرارداد آتی خاص و یکسان در برخی موارد صرف مواعده بیع هستند؛ بر اساس این قراردادها طرفین قرار معامله را در تاریخ معینی در آینده می‌گذارند و بیع در آینده انجام می‌شود. در برخی موارد دیگر مانند بسیاری از قرارداهای نفتی، بیع در زمان حال انجام می‌شود؛ ولی پرداخت ثمن و مثمن به آینده موکول می‌شود. از این‌رو احتمال‌های مختلف وجود دارد. در صورت اول، سه احتمال وجود دارد (شرط ابتدایی، قرارداد مستقل و صلح) که بر مبنای مشهور، شرط ابتدایی، واجب‌العمل نیست. بر طبق قرارداد مستقل و صلح، علما و مشهور فقها، حکم به صحت آن داده‌اند. در صورت دوم، مشهور چنین قراردادی را بیع نسیه به نسیه دانسته و به بطلان آن حکم داده‌اند. قرارداد اختیار معامه هم به‌ لحاظ فقهی دچار مشکل بوده و برای تصحیح آن، راه‌های متعددی پیشنهاد شده است؛ که اختیار معامله را هم می‌توان از راه شرط ابتدایی و جعاله و صلح تصحیح نمود و مشکل فقهی آن‌را برطرف کرد.

[۱۰] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۳۲۸.

۷ - بازیگران عمده در بازار اوراق

[ویرایش]
هزاران معامله‌کننده و مؤسّسه، مانند سایر بازارهای مالی، در بازارهای اوراق مشتقّه به فعّالیت مشغولند. این بازیگران و معامله‌گران، در سه دسته کلّی طبقه‌بندی می‌شوند که عبارتند از:

۷.۱ - پوشش‌دهندگان ریسک

پوشش‌دهندگان ریسک (Hedgers)؛ فلسفه اصلی ابداع ابزارهای مالی بیمه فعالان اقتصادی در برابر ریسک است. عمده‌ترین ریسکی که برابر آنها وجود دارد، تغییرات پیش‌بینی‌نشده قیمت‌ها است. هدف عمده این دسته از بازیگران این است که قیمت دارایی‌ها را در مقابل تغییرات تصادفی قیمت‌ها بیمه ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه کنند و آن‌را به کمترین مقدار ممکن برسانند.

[۱۱] هال، جان، مبانی مهندسی مالی، ترجمه سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی، تهران، رایانه تدبیر پرداز، ۱۳۸۴، چاپ اول، ص۳۷.

۷.۲ - آربیتراژیست‌ها

آربیتراژیست‌ها (Arbitrageur)؛ آربیتراژ، تبادل، خرید و فروش ارز در بازارهای مختلف به‌منظور کسب سود ناشی از تفاوت قیمت در این بازاها است.

[۱۲] گلریز، حسن، فرهنگ توصیفی اصطلاحات پول، بانکداری و مالیه بین‌المللی، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی، ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۲۱.

آنان قیمت‌های اوراق مشتقّه را زیر نظر دارند و از تفاوت قیمت اوراق مشتقّه یکسان در بازارهای گوناگون سود می‌جویند؛ بدین ترتیب که دارایی را با قیمت معیّنی از یک بازار خریداری و همان دارایی را در بازار دیگری با قیمت بالاتری می‌فروشند. همچنین آربیتراژیست‌ها می‌توانند از تفاوت قیمت محصولات گوناگون بازارهای مشتقّه، از جمله از تفاوت قیمت بین بازار آنی و آتی یا بازار قراردادهای آتی و حقّ اختیار معامله یا هر سه بازار با همدیگر منفعت کسب کنند. از زمانی‌که بازارهای مالی به‌وسیله شبکه‌های کامپیوتری به همدیگر وصل شده و اطّلاعات به سهولت در جریان است، فعّالیت آربیتراژی، به‌ دلیل از بین رفتن فرصت‌های آربیتراژی، کم رونق شده است. آربیتراژیست‌ها با به‌کار بردن تخصّص خویش، کاری می‌کنند که قیمت‌ها در بازارهای آنی و آتی در اختیار معامله، تفاوت بسیاری با هم نداشته باشد؛ زیرا این عملیات، باعث آشکارشدن بهتر فرایند قیمت‌ها می‌شود؛ به‌ طور مثال، عملیات آربیتراژی در سطح بازارهای بین‌المللی باعث می‌شود که تولیدکنندگان، دارای کارآیی و بهره‌وری پایین، برای بقا در بازار رقابت، به افزایش کارآیی عملیات خویش بپردازند. آربیتراژ همچنین کمک ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه می‌کند تا آثار منفی قوانین و مقرّرات زاید دولتی از بین برود.

۷.۳ - بورس‌بازان

بورس‌بازان (Speculators)؛ دسته سوم بازیگران در بازار اوراق مشتقّه، بورس‌بازان هستند. بورس‌بازان، خود را در بازار در معرض ریسک قرار می‌دهند و امیدوارند با قبول آن ریسک، سود کسب کنند. به این بیان که اگر بورس‌باز انتظار دارد، ارزش یک دارایی در آینده کاهش یابد، به فروش ابزار مشتقّه اقدام می‌کند؛ چنان‌چه پیش‌بینی وی درست باشد، از این محل سود خواهد برد و اگر قیمت بالا برود، وی ضرر خواهد کرد. با این بیان، باید اظهار داشت که اگر اوراق بهادار مشتقّه به‌صورت ابزاری برای پوشش ریسک به‌کار روند، بی‌شک مفید است. این اوراق، از طریق برنامه‌ریزی بهتر امور تجاری، کاهش تغییرات ناگهانی در قیمت محصولات و کاهش هزینه‌ها، برای جامعه، منفعت عقلانی ایجاد می‌کند. بورس‌بازان، زمانی‌که تولیدکنندگان به‌ دنبال کاهش ریسک باشند، می‌توانند منفعت بیش‌تری کسب کنند.

عملیات بورس‌بازی، بیش‌تر به‌جای این‌که کمک کند، به بازار لطمه وارد می‌آورد.

۷.۳.۱ - فواید بورس‌بازان

البتّه به‌رغم آثار مخرّب، دارای فوایدی نیز هست که عبارتند از:
۱. به افزایش حجم مبادلات کمک می‌کند. این عمل خود دارای دو خاصیت عمده است: الف) افزایش حجم مبادلات، هزینه‌های مبادلات را کاهش می‌دهد؛ ب) نقدینگی اوراق را افزایش می‌دهد و در نتیجه، بازارها عمیق‌تر شده و ریسک‌های اجرایی را کاهش می‌دهد.
۲. پوشش‌دهندگان ریسک، کسانی را دارند که ریسک را می‌پذیرند و آنان همان بورس بازانند.

[۱۴] عصمت پاشا، عبیدالله، فلسفه و سیر تکاملی ابزارهای مالی مشتقّه و دیدگاه‌های فقهی، ترجمه علی صالح آبادی، مجله علمی- پژوهشی اقتصاد ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه اسلامی، شماره۹، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌ اندیشه اسلامی، ص۱۳۶-۱۳۷.

۸ - مزایای ابزارهای مشتقه

[ویرایش]
۱. کاهش ریسک قیمت‌ها؛ با انجام قراردادها، طرفین از اطمینان نسبی برخوردار می‌شوند و با خیال راحت برای تولید آینده یرنامه‌ریزی می‌کنند. این ویژگی را می‌توان مزیت اصلی ابزارهای مشتقه به‌ حساب آورد. البته مبادلات در بازارهای مشتقه "بازی با جمع صفر" است؛ یعنی همواره سود یک معامله‌گر به‌معنای زیان معامله‌گر دیگر است؛ اما همه معامله‌گران با کارشناسی به انعقاد قرارداد اقدام می‌کنند و لذا ریسک موجود بین آنها تقسیم می‌شود؛ در نتیجه، تحمل شوک‌ها برای کل بازار راحت‌تر است.
۲. افزایش معاملات؛ رواج این اوراق، موجب ازدیاد معاملات در بازار بورس می‌شود. خود این اوراق، در بازار ثانویه دادوستد می‌شوند و موجب ایجاد تنوع در ابزار و دارایی‌های مالی در بازار بورس می‌شود و زمینه‌ای برای پاسخ‌گویی به سلیقه‌ها و تمایلات مختلف فراهم می‌آید. به‌ دنبال این حجم، معاملات در بازار نیز افزایش می‌یابد. پایین بودن هزینه اوراق مشتقه نسبت به ارزش دارایی پایه زمینه‌ساز آثار یادشده است. رواج این ابزار‌ها، همچنین هزینه کسب اطلاعات را کاهش داده و موجب رونق سرمایه‌گذاری و در نتیجه رشد اقتصادی می‌شود.
۳. افزایش درجه نقدینگی؛ یکی از ریسک‌هایی که مانع می‌شود پس‌انداز‌کنندگان وجوه خود را صرف سرمایه‌گذاری بلندمدت کنند، ریسک نقدینگی است. آنها دوست دارند منابع خویش را به‌صورت‌هایی نگهداری کنند که در هر زمان اراده کردند، بتوانند آنها را به پول نقد تبدیل نمایند. از سوی دیگر، لازمه رشد اقتصاد، انجام سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت است که نیازمند منابع مالی است. بازارهای مالی و به‌ویژه ابزارهای مشتقه، اطمینان لازم را برای صاحبان سرمایه فراهم می‌کنند. معاملات در بازار مشتقه، سریع انجام می‌شود؛ در نتیجه خاصیت نقدینگی بالایی دارد و در این بازار، سرمایه‌گذاران اطمینان دارند که هنگام احتیاج، می‌توانند دارایی خود را به پول نقد تبدیل کنند. کمتر بودن هزینه مبادلات در این بازار نسبت به بازار بورس نقدی نیز موجب افزایش حجم مبادلات می‌شود؛ که لازمه‌اش افزایش خاصیت نقدینگی است.
۴. کاهش هزینه خطر؛ هزینه خطر هم نسبت به بازار نقدی بسیار کمتر است؛ خریداران و فروشندگان در این بازار با ضرر احتمالی پایین و نسبتا مشخصی روبرو هستند. برخلاف بازار نقدی که میزان خسارت، نامعلوم و بعضا بسیار بالا است؛ تا حدی که اصل سرمایه را از بین می‌برد. هزینه خطر این بازار نسبت به سهام‌های معمولی هم کمتر است؛ زیرا برای خرید سهام، بهای آن‌را که مبلغ زیادی است باید پرداخت؛ اما برای تصاحب اوراق مشتقه، پرداخت مبلغ‌ اندک کفایت می‌کند. خاصیت مزبور باعث کاهش هزینه نگه‌داری سبد دارایی می‌شود؛ در نتیجه معامله‌گران با تنوع بخشیدن به سبد دارایی، ریسک خود را کاهش می‌دهند.

[۱۵] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۴۴-۴۶.

۹ - آثار منفی ابزار مشتقه

[ویرایش]
۱. این ابزارها در طول زمان، تنوع و پیچیدگی زیادی پیدا می‌کنند. استفاده از این ابزارها، مستلزم آشنایی با مدل ریاضی پیچیده است؛ که نتیجه آن، آشنایی درصد کمی از کارکنان هر مؤسسه با آنها است. این امر، همچنین سبب می‌شود، کنترل سود و زیان در طول زمان، برای بسیاری از مؤسسات امری ناممکن باشد. دراین صورت، همواره امکان ورشکستکی بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی وجود دارد.
۲. گرچه این ابزارها، در ابتدا در حذف قیمت و ریسک‌نایابی ابداع شدند؛ اما در طول زمان، به پدیده غالب در بورس‌بازی تبدیل شد؛ تا انجا که امروزه بیش از۹۷ درصد معاملات با این انگیزه انجام می‌شود؛ حتی اگر دلایل موافقان پدیده بورس‌بازی را بپذیریم، ممکن است غلبه معاملاتی که به این انگیزه انجام می‌شود را پدیده منفی و در شرایط خطرناک تلقی کنیم. بررسی بحران‌هایی که در تعدادی از بورس‌ها و برای برخی شرکت‌های مهم بروز کرد، مؤید این مدعا است.

[۱۶] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۴۶-۴۸.

۱۰ - دو لبه مشتقات

[ویرایش]
مشتقات را می‌توان هم برای پوشش ریسک و هم برای سفته‌بازی مورد استفاده قرار داد. مقاصد گوناگون فعالان بازار، منجر به تفاوت ساختاری در استفاده از این ابزارها نخواهد شد. بنابراین شرکتی که از مشتقات برای پوشش ریسک استفاده می‌کند، ممکن است سفته‌بازی نیز انجام دهد. زیرا ماهیت این ابزارها به‌گونه‌ای است که هر دو کاربرد را دارد.

[۱۷] السویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، محمدمهدی عسکری و همکاران، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۶، چاپ اول، ص۶۱.

۱۱ - وضعیت مطلوب بازارهای مشتقه

[ویرایش]
در این بازارها مانند سایر بازارها باید رقابت حاکم باشد تا نتیجه مطلوب حاصل شود:
۱. عدم وجود انحصار؛ در این بازارها هیچ معامله‌گری نباید قدرت انحصاری داشته باشد که بتواند بازار را تحت سیطره خود قرار دهد. برای این کار، لازم است تعداد معامله‌گران زیاد باشد و تصمیم‌های آنان تاثیر یکسانی داشته باشد. در این صورت، همه به‌ عنوان پذیرنده قیمت هستند نه دهنده قیمت. در این صورت، مؤسسات تولیدی در وضعیتی قراردارند، که ناچارند مطلوب‌ترین تشکیلات تولیدی را به‌کار گیرند و آن‌را برای مطلوب‌ترین میزان تولید به‌کار‌ اندازند؛ که نتیجه این امر حداکثر کارآیی خواهد بود.

۲. شفافیت کامل اطلاعات؛ باید اطلاعات به‌طور کامل در دسترس همه قرار داشته باشد؛ در این صورت، تغییرات قیمت به‌طور کاملا تصادفی خواهد بود و همه شرکت‌کنندگان در بازار به‌طور تصادفی قیمت‌های آینده را پیش‌بینی خواهند کرد و قیمت اوراق مشتقه به شرایط حقیقی اقتصاد نزدیک خواهد بود.
۳. کثرت فروشندگان و خریداران؛ یکی دیگر از شرایط که موجب کارآ شدن بازار اوراق مشتقه می‌شود این است که همواره هم فروشندگان زیاد باشند و هم خریداران، وگرنه در صورتی‌که همه خریدار و یا همه فروشنده باشند، روند مختل و معاملات متوقف می‌شود و تعادل عرضه و تقاضا در آن معنی نخواهد داشت. برای تامین این شرایط، باید هدایت‌های صحیح از جانب کارگزاران و متخصصان صورت گیرد و از ایجاد فضای ساختگی جلوگیری شود.

[۱۹] معصومی‌نیا، غلام‌علی، ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص۵۰-۵۱.

انواع بازار

در مقالات گذشته در مورد لزوم سرمایه‌گذاری برای رسیدن به موفقیت مالی صحبت کردیم. گفتیم که برای رقم زدن زندگی بهتر و دستیابی به موفقیت باید سرمایه‌گذاری صحیح را یاد بگیریم و از هر پس‌اندازی، چه کم و چه زیاد، با نگاه سرمایه‌گذاری استفاده کنیم.
در مورد معجزه سرمایه‌گذاری دیدیم که با صبر و پشتکار و دستیابی به سودهای اندک سالانه، ماهانه و روزانه می‌توانیم به راحتی به خواسته‌ها و ثروت دلخواه خود برسیم.
اما سوالی که ممکن است برای شما هم به‌وجود بیاید این است که “چگونه می توانیم به این سودها برسیم؟” یا “برای کسب بیشترین سود ممکن، کجا باید سرمایه‌گذاری کنیم؟”
برای پاسخ دادن به این سوال‌ها بهتر است ابتدا با انواع بازار هایی که می‌توان در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرد آشنا شویم.

تعریف بازار و انواع بازار های سرمایه‌گذاری

بازارها از تنوع بسیاری برخوردارند. در تعاریف اولیه، بازار را به عنوان یک ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه مکان فیزیکى اطلاق می‌کردند که خریداران و فروشندگان براى مبادله کالا و خدمات در آن جمع مى‌شدند. اما با گذشت زمان و با ظهور بازارهای غیر فیزیکی، تعاریف کمی متفاوت شدند. در واقع بازار مکانیزمی است که امکان معامله‌ی دارایی‌های فیزیکی و غیر فیزیکی (مالی) را به خریداران و فروشندگان می‌دهد.

بر این اساس در دنیای امروز به طور کلی بازارها را می‌توان به دو بخش بازارهای فیزیکی و بازارهای مالی تقسیم کرد.

بازار فیزیکی

همان‌طور که بیان شد بازارهای فیزیکی اولین بازارهای به‌وجود آمده در طول تاریخ هستند. همچنان که از نام آن‌ها نیز پیداست، در این بازارها اجناس، منابع و کالاهای فیزیکی و واقعی و قابل لمس مانند خانه، اتومبیل، طلا و … بین خریداران و فروشندگان معامله می‌شود.

بازار مالی

اما در عصر حاضر در مقابل بازارهای فیزیکی، بازارهای مالی (Financial Market) قرار می‌گیرند. بازارهای مالی به بازارهایی گفته می‌شود که اوراق ضمانت مثل سهام، اوراق قرضه، اوراق ضمانت برخی کالاها مثل فلزات گران‌بها (که اصطلاحا به کالاهای اقتصادی Commodity معروفند) و در کل انواع اوراق بهادار (اوراقی که با اسناد مشخص، دارای ارزش و بها باشند) در آن‌ها معامله می‌شوند. قیمت این اوراق نیز مانند دیگر بازارها از طریق عرضه و تقاضا مشخص می‌شود.

لازم به ذکر است که بازارهای مالی به لحاظ سررسید به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• بازار پول (Money Market)
• بازار سرمایه (Capital Market)

بازارهای مالی در چند دهه اخیر رشد قابل توجهی داشته و به طور مستمر در حال تکامل و افزایش ثروت و نقدینگی در جهان هستند. این بازارها، افراد ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه را قادر به ایجاد تنوع در سرمایه‌گذاری‌هایشان می‌کنند. ایجاد تنوع در سبد دارایی منجر به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری می‌شود. در واقع ریسک به این علت کاهش می‌یابد که زیان حاصل از بعضی سرمایی‌گذاری‌ها می‌تواند توسط منافع ناشی از سایر سرمایه‌گذاری‌ها جبران شود. از دیگر خدمات بازارهای مالی نیز می‌‌توان به تعیین صحیح قیمت وجوه و سرمایه از طریق مکانیزم عرضه و تقاضا، انتشار و تحلیل اطلاعات، و تسهیل مبادلات اشاره کرد.

طبقه‌بندی بازارهای مالی

۱. طبقه‌بندی بر اساس نوع دارایی:

الف) بازار سهام: در این بازار، سهام شرکت‌ها که نشانگر میزان مالکیت دارنده سهام در آن شرکت است، معامله می‌شود.

ب) بازار اوراق بدهی: بازاری است که در آن ابزارهای با درآمد ثابت (اوراق قرضه، مشارکت، خزانه و …) معامله می‌شوند.

ج) بازار ابزارهای مشتقه: بازاری است برای معاملات ابزارهای مبتنی بر دارائی‌های مالی یا فیزیکی. که از آن جمله می‌توان به اختیار معامله و قراردادهای آتی اشاره کرد.

۲. طبقه‌بندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار:

الف) بازار دست اول (اولیه) : شرکت‌ها، مؤسسات و بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین منابع مالی خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند. این شرکت‌ها اغلب، منابع مورد نیاز خود را در مقابل واگذاری اوراق بهادار به‌دست می‌آورند. در این حالت از واگذاری و تأمین اعتبار، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می‌شوند. بر این اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است که این اوراق را در بازار اولیه (برای اولین بار) به فروش می‌رساند.

ب) بازار دست دوم (ثانویه) : پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به جهت مبادله بدون محدودیت اوراق بین سرمایه‌گذاران، بازار دست دوم ایجاد می‌شود. این بازار امکان مبادله‌ی اوراق بین خریداران و فروشندگان دیگر را به‌وجود آورده و قدرت نقدشوندگی آن را می‌افزاید. علاوه بر این افراد می‌توانند تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را تغییر داده، نسبت به فروش اوراق بهادار خریداری شده، یا خرید اوراق بهادار دیگر، در این بازار اقدام نمایند. تعداد معاملات در بازار ثانویه برخلاف بازار اولیه نامحدود است. بازار ثانویه در واقع امکان دست به دست شدن اوراقی که در بازار اولیه خریده شده بودند را بین افراد مختلف ایجاد می‌کند.

۳. طبقه‌بندی بر اساس سررسید تعهدات مالی:

الف) بازار پول: بازاری برای مبادله پول و دیگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک پول (مثل چک یا سپرده بانکی و …) می‌باشد، که سر رسید کمتر از یک سال دارند.

ب) بازار سرمایه: بر پایه طبقه‌بندی بازارهای مالی با نگرش به سررسید دارایی‌ها، بازار سرمایه به بازار داد و ستد ابزارهای مالی با سر رسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سر رسید گفته می‌شود. (مثل سهام، اوراق خزانه، اوراق مشارکت و …) بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده‌تر بوده و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است.

در این مقاله و مقالات بعدی قصد داریم انواع بازار های فیزیکی و بازارهای مالی شامل:

بازار املاک و مستغلات

بازار سکه و بازار طلا

بازار پول (مثل بانک)

بازار سرمایه (مثل بورس و اوراق‌ بهادار)

بازار ارز (فارکس – ارزهای دیجیتال)

را معرفی کنیم تا شما عزیزان با آشنایی بیشتر با این مباحث بتوانید در بازار مورد علاقه خود سرمایه‌گذاری کنید. (در این مقاله با بازار پول آشنا خواهید شد و برای آشنایی با سایر بازارها کافی‌است سایر مقالات مرتبط در سایت را دنبال کنید.)

بازار پول (بانک)

همان‌طور که قبل‌تر هم اشاره شد، بازار پول بازاری است برای داد و ستد پول، و سایر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک به پول، که سر رسید کمتر از یک‌ سال دارند. همچنین می‌توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت با ویژگی اندک بودن ریسک عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد نام برد. تمرکز ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه اصلی فعالیت این بازار در بهره‌مندی از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاه‌های تجاری این امکان را می‌دهد که به سرعت، نقدینگی خود را به میزان مطلوب از این بازار خارج نمایند.

مهمترین وظیفه‌ی بازار پول، ایجاد تسهیلات برای واحدهای اقتصادی به منظور اصلاح وضع نقدینگی آن‌هاست. همه واحدهای اقتصادی (شرکت‌ها، واحدهای دولتی، نهادهای مالی و حتی یک خانوار) با مسئله تعدیل نقدینگی روبرو هستند. اگر وجه نقدی که باید بپردازند بیش از وجه نقد دریافتی‌شان باشد، برای وام گرفتن به بازار پول مراجعه می‌کنند. همچنین اگر مازاد نقدینگی داشته باشند و حاضر به درگیرکردن و سرمایه‌گذاری در دراز مدت نباشند، این نقدینگی اضافی را به بازار پول (بانک) می‌سپارند. ریسک اندک عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد از ویژگی‌های این بازار است. دلیل عمده نیاز واحدهای اقتصادی به بازار پول، تامین نقدینگی و عدم همزمانی دریافت پول و انجام مخارج است.

بازار پول یک بازار سازمان یافته نیست. به عبارت دیگر محل جغرافیایی خاصی برای بازار پول در نظر گرفته نمی‌شود و به طور کلی بانک‌ها، موسسات اعتباری غیر بانکی و سایر مکان‌هایی که داد و ستد ابزارهای مالی بازار پول در آن انجام می‌شود، تشکیل‌دهنده بازار پول هستند.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

نقش بانک‌‌ها در بازار پول

اما بانک‌ها از مهمترین ابزار بازار پول و معمولا گزینه اول بیشتر مردم برای حفظ پول و پس‌انداز هستند. در بیشتر کشورهای دنیا نیز سرمایه‌گذاری در بانک کمترین ریسک و در عین حال کمترین بازدهی را دارد. حتی در بعضی کشورها مانند سوییس، دانمارک، ژاپن و … نرخ سود بانکی منفی نیز هست! (به این معنا که هزینه‌های نگهداری سرمایه توسط بانک، می‌بایست توسط سپرده‌گذار پرداخت شود.)

اما در کشور ما اوضاع کمی متفاوت است! در حال حاضر و در بهار سال ۹۹ نرخ سود بانکی برای سپرده‌های یک‌ساله حدود ۱۵% اعلام شده است. میزان سود سپرده‌های بانکی توسط شورای پول و اعتبار و زیر نظر بانک مرکزی تعیین می‌شود. اما در واقعیت بانک‌ها برای این که بتوانند در جذب سرمایه رقابت کنند سودهایی تا حدود ۱۹ درصد نیز برای سپرده‌گذاران در نظر می‌گیرند. از مزایای سرمایه‌گذاری در بانک، ریسک پایین‌تر و تضمین سود سالیانه سپرده، توسط بانک مرکزی است. البته در سال‌های اخیر و در مقایسه با روند تورمی، سرمایه‌گذاری در بانک عملا بازدهی منفی (نسبت به تورم) داشته است.

توجه داشته باشید که سود پرداختی بانک‌ها باید از طریق فعالیت‌های صحیح اقتصادی و عمرانی تامین شود، نه از طریق جذب سپرده‌های بیشتر و اعطای وام ها! از نظر اقتصادی افزایش نرخ بهره بانک‌ها بیانگر ضعف سیستم اقتصادی و تلاش بانک‌ها برای جذب سپرده گذاران بیشتر در جهت کنترل تورم است!

از آنجایی که می‌دانیم شما مستحق بهترین‌ها هستید و به همین دلیل نیز درحال مطالعه و یادگیری می‌باشید، ما معتقدیم برای رشد و استقلال مالی، افراد باید در فضاهای پویا سرمایه‌گذاری کنند و به هیچ عنوان توصیه‌ای برای سرمایه‌گذاری در بانک نداریم. مگر برای استفاده از تراکنش‌های مالی به عنوان واسطی برای سایر بازارهایی که جهت سرمایه‌گذاری مد نظر شماست.

چکیده مطلب:

مطالعه و کسب دانش مناسب، در حوزه سرمایه‌گذاری و شناخت انواع بازار های موجود، از ضروریات رسیدن به استقلال و موفقیت مالی است. از اینرو در این مقاله به صورت کلی با انواع بازار های سرمایه‌گذاری (بازارهای فیزیکی و بازارهای مالی) و طبقه بندی آن‌ها آشنا شدیم. برای مطالعه بیشتر در مورد بازارهای سرمایه‌گذاری مقالات زیر پیشنهاد می‌شود:

آشنایی با بازار سرمایه

بازار سرمایه یکی از زیر شاخه های بازارهای مالی می باشد. در کشورهای توسعه یافته چرخ اقتصاد برمبنای بازارهای سرمایه می چرخد.

بازار سرمایه یکی از زیر شاخه های بازارهای مالی می باشد. اصولا اقتصاد هر کشوری بر مبنای پول و بازارهای سرمایه طرح ریزی می شود. در کشورهای اروپایی و به طور کلی توسعه یافته چرخ اقتصاد کشور براساس بازارهای سرمایه می باشد. حال اقتصاد کشورهای در حال توسعه هنوز برمبنای قدیمی و براساس بازار پول می باشد. در کشورهای توسعه یافته بانک ها نقش پر رنگ تری در دولت ها ایفا می کنند زیرا به علت نبود بازارهای سرمایه، بانک ها باید این خلاء را در اقتصاد پر کنند

آشنایی با انواع بازار سرمایه

در بازار سرمایه، افراد به معامله ی دارایی های خود می پردازند. بازارهای سرمایه بر حسب سررسید اوراق قرضه به دو دسته تقسیم می شود که عبارتند از:

• بازار اولیه: محل درآمد زایی دولت ها، سازمان ها و … در این بازار از طریق اوراق بدهی می باشد. افرادی که اوراق عرضه اولیه را خریداری می کنند در بازار سرمایه ی اولیه شرکت کرده اند. در این بازار معمولا شرکت های نوپا فعالیت می کنند تا بتوانند سرمایه مورد نیاز خود را بدست آورند.
• بازار ثانویه: در این بازار سرمایه گذاران برای درآمد زایی از دارایی های قبلی خود استفاده می کنند. بازار بورس نوعی بازار سرمایه ی ثانویه می باشد.

سهام، صندوق های سرمایه گذاری مشترک و اوراق قرضه به ترتیب اقلامی هستند که بیشترین خرید و فروش در بازار ثانویه به آنها تعلق می گیرد. در بازار ثانویه سرمایه گذاران بیشتر با یکدیگر معامله می کنند تا شرکت های عرضه کننده ی سهام. در بازار ثانویه ارزش واقعی دارایی ها مشخص می شود.

معرفی اوراق بهادار

انواع اوراق در بازار سرمایه

فعالیت در بازار سرمایه با دو نوع دارایی مختلف اعم از : اوراق بهادار سهام و اوراق بدهی انجام می گیرد. هر کدام از این اوراق نوعی سرمایه با ویژگی های متفاوت می باشند.

1. معرفی اوراق بهادار سهام: افرادی که اوراق بهادار سهام را خریداری می کنند در واقع مالکیت بخشی از یک شرکت یا سرمایه گذاری را به عهده دارند و در سود و زیان شرکت سهیم می شوند. این اوراق در بازار بورس اوراق بهادار خرید و فروش می شود.
2. معرفی ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه اوراق بهادار بدهی: در یک توضیح ساده این اوراق در قالب پول و اوراق قرضه در اختیار وام گیرندگان قرار می گیرد. آن ها مشکل خود را با وام برطرف می کنند سپس اصل پول با بهره را به وام دهنده پس می دهند. اوراق قرضه در هر دو بازار مالی اولیه و ثانویه قابل معامله می باشد.

مزایای بازار بورس

بازار سرمایه چه مزایایی دارد؟

برخی از مزایای بازار سرمایه عبارتند از:

• بازار سرمایه شرایط مساعدی را برای رشد اقتصاد و کسب سود قابل ملاحظه فراهم می کند.
• سرمایه گذاران می توانند یک پس انداز طولانی مدت در بازار سرمایه داشته باشند.
• اطلاعات بدست آمده در بازار سرمایه کاملا روشن و شفاف می باشد. هزینه های ناشی از خرید و فروش به میزان زیادی کاهش پیدا می کند.
• معاملات سریع تر و آسان تر تسویه می شوند.

شرکت های نوپا برای رشد و ارتقای فعالیت های خود باید از بازار اولیه وارد بازار ثانویه شوند و سرمایه ی خود را از طریق اوراق بهادار ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه یا بدهی بدست آورند. در بازار سرمایه خرید و فروش اوراق از طریق بانکداران، حسابداران و وکلا انجام می شود.

مقایسه بازار های سرمایه خصوصی و عمومی

در بازار سرمایه ی عمومی همه چیز شفاف و واضح در اختیار تمام سرمایه گذاران قرار می گیرد. سرمایه گذاران می توانند تمام اطلاعات جمع آوری شده توسط شرکت ها را به آسانی مطالعه کنند و در رابطه با خرید سهام تصمیم گیری کنند. در بازارهای عمومی برای پیدا کردن خریدار با هیچ مشکلی مواجه نیستید و در مدت زمان کوتاهی می توانید سهام خود را بفروش برسانید. در مقابل بازار خصوصی اطلاعات شرکت ها را فقط در اختیار افراد خاص قرار می دهد و برای فروش سهام در این بازار باید چند روزی صبر کنید.

انواع اوراق قرضه

انواع بازار اوراق قرضه کدامند؟

• اوراق قرضه شرکتی: در بازار سرمایه این اوراق به مشاغلی تعلق می گیرد که به ازای پرداخت مبلغی به عنوان بهره به سرمایه گذاران داده شده است. برای پرداخت بهره مدتی بین 5 تا 12 سال زمان تعیین می شود البته باز پرداخت اصل و بهره ی برخی از اوراق بیشتر از 12 سال نیز می باشد.
• بازار سرمایه اوراق ناخواسته: این اوراق بالاترین بازدهی را دارند و پر ریسک هستند. اما این اوراق توسط شرکت های کوچک و کم سابقه ارائه می شود. به همین جهت امکان دارد بازگشت سرمایه ای نداشته باشد.
• اوراق قرضه خارجی: در این نوع از اوراق قرضه مبنای فعالیت شرکت ها بر اساس ارز خارجی می باشد. به این معنا که باز پرداخت اصل و بهره ی اوراق باید متناسب با ارز خارجی باشد.اگر شما اوراقی را به دلار خریداری کرده باشید باید به دلار نیز بهره و اصل پول را پرداخت کنید.

معرفی اوراق قرضه دولتی

در بازار سرمایه، چندین گروه سرمایه گذار وجود دارد که عبارتند از : سرمایه گذار محافظه کار، سرمایه گذار بلند پرواز و … اوراق قرضه دولتی کاملا مناسب سرمایه گذاران محافظه کار می باشد. این اوراق دارای سود دوره ای می باشند. از آن جایی که پشتوانه اوراق قرضه دولتی، دولت است سرمایه گذار با کمترین ریسک می تواند در این اوراق سرمایه گذاری کند. دولت ها برای بازپرداخت اوراق قرضه ی خود هیچ مشکلی ندارند آن ها برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود از مردم مالیات می گیرند و یا اسکناس چاپ می کنند.

سود زیاد از سرمایه گذاری

ویژگی های بازارهای سرمایه چیست؟

• سرمایه های بلا استفاده و رها شده وارد بازار سرمایه، برای بهره برداری می شوند.
• سرمایه گذاران به آسانی می توانند در این بازار به معامله بپردازند.
• یک فرصت استثنایی برای شرکت های می باشد تا بتوانند با گرفتن وام یا سهیم کردن سرمایه گذاران در سهام شرکت، فعالیت های خود را گسترش دهند و رشد اقتصادی قابل توجهی کسب کنند.
• سرمایه گذاران در بازارسرمایه می توانند دارایی خود را به سرعت و سهولت نقد کنند.
• سرمایه گذارانی که در بازار سرمایه حضور دارند به آسانی از اخبار و وضعیت سهام آگاه می شوند. قیمت های ارائه شده در این بازار مالی کاملا شفاف می باشد. سهام شرکت ها ممکن است با یک اخبار رشد یا کاهش داشته باشد.
• حضور در بازار سرمایه فرصتی برای سرمایه گذاران فراهم می کند تا بتوانند از سرمایه ی خود سود بیشتری ببرند.

چهارچوب و قوانین حاکم بر بازارهای بین المللی

قوانین و مقررات بازار سرمایه در کشورهای مختلف برگرفته از قوانین وضع شده توسط نهاد های نظارتی در آمریکا میباشد. پس از یک دوره رکود طولانی مدت در بازار های سرمایه ی آمریکا و در سال های 1930 گروهی از اقتصاددان های دولت تصمیم ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه گرفتن قوانینی را برای جلوگیری از تقلب و دستکاری در این بازار وضع کنند. قوانین بازار های سرمایه ی آمریکا در سال 1934 به طور کامل در بازار اجرا شد. این قوانین توانست رکود بازار را تا حدود زیادی رفع کند. در این قوانین سرمایه گذار بیشتر مورد حمایت قرار می گیرد تا بتواند با خیالی آسوده به معامله در این بازار بپردازد. بدین ترتیب امکان فریبکاری و تقلب شرکت ها وجود ندارد.

سخن آخر

همان طور که در این مقاله شرح داده شد منظور از بازار سرمایه، سرمایه گذاری های بلند مدت می باشد. برخی از نکاتی که موجب تمایز بازارهای سرمایه می شود عبارتند از: عوامل اقتصادی، میزان تفاوت نقدینگی، امکان دسترسی به اطلاعات و … بازارهای سرمایه یک شاهراه ارتباطی بین دارندگان سرمایه و شرکت های نیازمند سرمایه می باشد. در واقع بازارهای سرمایه بستر مناسبی برای انواع شرکت ها و پروژه ها می باشد از سوی دیگر سرمایه داران نیز در یک فضای مناسب می توانند سرمایه گذاری کنند.

مقاله بورس

کاربر گرامی ،‌توجه داشته باشید ، مقالات موجود در وبسایت ، از بستر اینترنت و جستجو در سایت های اینترنتی ( بصورت خودکار) جمع آوری شده اند، لذا لطفا جهت یافتن منابع اصلی انتشار دهنده از موتورهای جستجو کمک بگیرید.

مقدمه
بورس اوراق بهادار، بازار متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران و یا معامله گران طبق مقررات قانون بازار اوراق بهادار، مورد داد و ستد قرار می گیرد و به صورت شرکت سهامی عام تاسیس و اداره می شود.
در دو دهه اخیر، پیچیدگی و تنوع ابزارهای مالی گسترش چشمگیری در اروپا، آمریکا و کشورهای خاور دور داشته، حتی پاره ای از این ابزارها در بازارهای مالی بین المللی مورد معامله قرار گرفته و بازارهای سرمایه در این ارتباط به شدت جهانی شده اند. با جهانی شدن بازارهای مالی در سراسر دنیا، واحدهای اقتصادی که در هر کشور در جستجوی سرمایه و تامین مالی می باشند، دیگر ناچار نیستند خود را به بازار داخلی محدود کنند.
پیشرفتهای تکنولوژیک، یکپارچگی و کارآیی بازارهای مالی جهانی را افزایش داده است. پیشرفت وسایل و ابزارهای ارتباطی، مشارکت کنندگان دربازار را در سراسر جهان به هم می پیوندد و در نتیجه می توان سفارشها را در طول چند دقیقه به انجام رساند.
پیشرفت تکنولوژی کامپیوتر، همراه با پیشرفت شبکه ارتباطات، انتقال اطلاعات لحظه به لحظه درباره بهای اوراق بهادار و دیگر اطلاعات ضروری را به سرمایه گذاران، در اغلب نقاط جهان میسر کرده است. بنابراین، بسیاری از سرمایه گذاران می توانند به بازار جهانی نظارت داشته باشند و در عین حال تجزیه و تحلیل کنند که این اطلاعات چه تاثیری بر وضع خطرساز و بازده مجموعه ابزارهای مالی آنها دارد.

تاریخچه مختصری از بورس در جهان

واژه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام وارند بورس گرفته شده که در اوایل سده پانزدهم در شهر بروژبلژیک زندگی می کرد و صرافان شهر در برابر خانه او گرد هم می آمدند و به دادو ستد کالا و پول می پرداختند. بعدها نام او به مکانهایی اطلاق شدکه محل داد و ستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه بوده است.
نخستین مرکز بورس اوراق بهادار جهان، سال 1460 میلادی در شهر انورس کشور بلژیک تاسیس شد. اما باید توجه داشت که اگر شرکتهای سهامی متولد نمی‌شدند، بورس هرگز قابلیت تولد نمی‌یافت، در این مورد باید منشأ نخستین شرکتهای سهامی را در روسیه تزاری که در سال 1553 و همچنین کمپانی هند شرقی انگلستان در سال 1602 میلادی شکل گرفتند، جستجو کنیم.
به هنگام جهش معاملات بورس و تحقق آن، دولتهای اروپایی، مانند: انگلستان، آلمان و سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت این نهاد را وضع کردند. پیش از اینکه امنیت سرمایه گذاری به خطر افتد، ضمانت اجرای قانون وضع شد تا از هرگونه تقلب و تزویر و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.

بورس در ایران

بازار متشکل سرمایه بورس در ایران کاملاً نو و با سرعت فوق العاده ای در حال دگرگونی و تکامل است. بازار سرمایه به معنای بازاری است که در آن تقاضای وجوه بلندمدت تامین می شود. بازار سرمایه با تاسیس بانک برنامه در سال 1325 که بعدها بانک اعتبارات صنعتی نامیده شد، بوجود آمد. بیش از آن اعتبارات بلندمدت که مقدار آن قابل توجه نبود به طور عمده از راه وامهای بانک ملی ایران تامین مالی می شد. تنظیم نخستین برنامه عمرانی هفت ساله و اجرای آن از سال 1328 لزوم ایجاد بانکهای توسعه ای و تخصصی را برای تامین منابع مالی بلندمدت نمایان ساخت. در سال 1338 بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران با مشارکت بخش خصوصی و موسسات خارجی به عنوان نخستین بانک تخصصی تاسیس شد که هدف از ایجاد آن کمک به گسترش فعالیتهای بخش خصوصی در صنعت و معدن بود.

بطور کلی بازار دست اول، دو ویژگی عمده دارد
اول: بازاری است که در آن تشکیل سرمایه صورت می گیرد.
دوم: سهام و اوراق قرضه منتشر شده شرکتها، برای نخستین بار در این بازار عرضه می شوند و مورد معامله قرار می‌گیرند.
در برابر دادو ستدهای بعدی، اوراق بهادار (داراییهای مالی) در بازارهای دست دوم (ثانویه) انجام می شود. بنابراین بورس اوراق بهادار یک بازار ثانویه سهام است که در این بازار، سهامی که پیشتر منتشر شده است خرید و فروش می شود. (خدابخش، 1384)
مزایای حضور شرکتها در بازار ثانویه به قرار زیر است:
1. استفاده از معافیت های مالیاتی: شرکتهایی که در بورس مورد پذیرش قرار می‌گیرند تا مادامی که از لیست سازمان بورس و اوراق بهادار خارج نشده باشند، می توانند نسبت به نرخ مقطوع مالیات از 10 درصد معافیت بهره مند شوند.
2. امکان افزایش سرمایه از راه بازار و امکان توسعه فعالیت: در بورس به جهت تمرکز سرمایه و تشکیل بازار هدفمند، امکان افزایش سرمایه بسیار ساده تر از زمانی است که شرکتها در این بازار حضور نداشته باشندو در چنین حالت هزینه های بیشتری را متحمل می شوند.
3. انتشار اوراق قرضه: براساس قانون تجارت این امکان برای شرکتهای سهامی عام امکان پذیر است.
4. کسب وجهه و اعتبار: ورود بورس و عبور از فیلترهای نظارتی و کنترلی آن موجب افزایش اعتبار آنها شده، موجبات منافعی را برای شرکت فراهم می سازد.
5. امکان افزایش دریافت تسهیلات از سیستم بانکی.
6. استفاده از ارزیابی عملکرد مدیران و کارشناسان بازار.
7. تعیین ارزش روزانه کل شرکت توسط بازار.
8. ارائه عملکرد تصمیم گیری مدیران با توجه به تغییرات قیمت سهام.
9. ایجاد تغییرات اساسی و شفاف سازی در سیستم های گزارش دهی مالی و برنامه ریزی شرکت.

نقش ابزارهای مالی

داراییهای مالی بعنوان داراییهای نامشهود طبقه بندی می شوند. مالکیت دارایی مشهود با انتشار یکی از انواع داراییهای مالی، ابزار بدهی یا ابزار سرمایه تامین مالی می شود. این داراییها به سه گروه طبقه بندی می شوند:
گروه اول: بدهی‌ای که ادعای مقابل آن ثابت است
گروه دوم: صاحب سرمایه (دارنده سهام یا سهامدار) از سود، مانده را مطالبه می‌کند
گروه سوم: برخی از اوراق بهادار آمیزه‌‌‌ای از هردو گروه را مطالبه می کنند، و ابزار مالی در اختیار آنها دوزیستی یا دو رگه نامیده می شود که سهام ممتاز و اوراق قرضه قابل تبدیل از این گروه هستند.

قراردادهای آتی یا آینده، موافقتنامه‌ای است که به موجب آن طرفین موافقت می‌کنند که معامله یک دارایی مالی را با بهای از پیش تعیین شده، در زمانی مشخص، در آینده انجام دهند. بنابراین یک طرف با خرید دارایی مالی و طرف دیگر با فروش آن موافقت می کند. هر دو طرف موظف به اجرای قرارداد هستند و هیچ یک از آنها نباید کارمزدی مطالبه کند. در مقابل قرارداد اختیار معامله، به دارنده قرارداد اختیار می‌دهد اما او را موظف نمی کند، که یک دارایی مالی را به بهای مشخص از طرف دیگر بخرد یا به او بفروشد. خریدار قرارداد باید مبلغی را به فروشنده بپردازد که آن را بهای اختیار یا حق شرط می گویند. هرگاه اختیار معامله به دارنده اختیار این حق را بدهد که از طرف دیگر دارایی مالی بخرد، این اختیار را اختیار خرید می گویند. اگر اختیار به دارنده اختیار این حق را بدهد که دارایی مالی را به طرف دیگر بفروشد، این اختیار را اختیار فروش می نامند.
علاوه بر این، اوراق مشتقه ای وجود دارند که مجموعه ای از قراردادهای آتی یا قراردادهای اختیار معامله هستند؛ این اوراق عبارتند از: قراردادهای معاوضه قراردادهای سقف و قراردادهای کف. بطور کلی نقش قراردادهای مشتقه راهی کم هزینه برای مهارکردن برخی خطرهای عمده در اختیار ناشر اوراق و سرمایه گذار قرار می دهد، در این مورد بازارهای اوراق مشتقه سه امتیاز نسبت به بازارهای نقدی (آتی) دارند:
1. هزینه کمتری نسبت به بازار نقدی دارند.
2. معاملات در بازار مشتقه سریعتر انجام می شود.
3. بازار مشتقه می تواند نقدینگی بیشتری از بازار نقدی جذب کند.

توسعه ابزارهای مالی در گسترش بازار:
سرمایه گذاری عبارت است از: به تعویق انداختن مصرف وجوه در حال حاضر، به امید دریافت عایدات بیشتر در آینده سرمایه گذاریها به دو دسته عمده تقسیم می شود:
1. سرمایه گذاریهای فیزیکی: این سرمایه‌گذاریها عبارت است از اجرای پروژه و طرحهای صنعتی که منجر به ایجاد دارایی فیزیکی ملموسی شود.
2. سرمایه گذاری مالی: این نوع سرمایه‌گذاری عبارتست از صرف پول برای خرید اوراق بهادار، مانند: اوراق قرضه، سهام ممتاز و غیره که می توان بعنوان سرمایه گذاری مستقیم طبقه بندی کرده، آن را به اوراق بهادار غیرقابل معامله و اوراق بهادار قابل معامله طبقه بندی کرد.
اوراق بهادار غیرقابل معامله را نمی‌توان در بازار خرید و فروش کرد و قابلیت تبدیل آنها به وجه نقد اندک است که در این مورد می توان از سپرده های پس انداز نام برد.
اوراق بهادار قابل معامله براحتی در بازار خرید و فروش می شوند و سرعت تبدیل به نقدینگی آنها زیاد است. این اوراق بهادار به اعتبار دیگر، به دو گروه عمده: اوراق بهادار بازار پول و اوراق بهادار بازار سرمایه، طبقه بندی می شوند. اوراق بهادار در بازار پول شامل:
الف- اسناد خزانه ب- گواهی سپرده ج- پذیره های بانکی د- اوراق تجاری ه- وام وجوه فدرال خ- وام های دلار اروپایی ز- قراردادهای بازخرید
اوراق یاد شده دارای چند ویژگی هستند:
1. نقدینگی بالا 2. سررسید کوتاه مدت تا 270 روز 3. خطر پایین عدم پرداخت 4. فاقد کوپن هستند و با کسر فروخته می‌شوند، بعبارت دیگر در زمان مورد نیاز وجه نقد می توان آنها را تنزیل کرد.
ابزارهای بازار سرمایه: از جمله ابزارهای این بازار که از نوع بلندمدت است، از اوراق سهام (سهام عادی، سهام ممتاز) و اوراق بهادار با درآمد ثابت می‌توان نام برد. بطور کلی نمودار (شماره 1) را می توان برای ابزار مالی ارائه داد:
بنابراین توجه به گستردگی این ابزارها، که در حال حاضر در اکثر بورسهای عمده جهان در حال معامله هستند، موجبات گستردگی بازار سرمایه کشورها می‌شوند و موسسات نیازمند از راه بازارهای اولیه و ثانویه نیازهای مالی خود را تامین کنند.

نتیجه گیری
با توجه به معرفی ابزارها در این مقاله از آنجاییکه تعداد محدودی از این ابزارها در بازار سرمایه ایران در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرد باید گفت که پیچیدگی ابزار مالی به خودی خود اتفاق نمی افتد. این پیچیدگی حاصل پیچ وتاب شرایط اجتماعی است. طراحی ابزارهای پیچیده به منظور رفع نواقص ابزارهای اولیه است. ابزارهای جدید سرمایه گذاری حق انتخاب می دهند، خطر را کم می‌کنند، در نتیجه، امکان گردآوری و تجهیز آخرین خطرات باقی مانده پس انداز در جهت سرمایه گذاری فراهم می شود، میعان بازار افزایش می یابد، عمق و کارایی بازار و امکان گسترش مشارکت مردم فراهم می‌شود و اندازه بازار گسترش می یابد.

با توجه به سه کارکرد اقتصادی بازارهای مالی شامل 1. بهبود فرایند قیمت‌یابی؛ 2. افزودن بر نقدینگی؛ 3. کاهش هزینه های معاملات؛ بهتر است بازارها از کارآمدی لازم برخوردار باشند زیرا در بازارهای مالی کارآمد، قیمت ها بازتابی از کل اطلاعات گردآوری شده بوسیله همه دست اندرکاران بازار است. لازم است در بازار سرمایه ایران اقدامات زیر صورت پذیرد:
1. آزاد سازی و مقررات زدایی در بازار؛
2. تشدید روند نهادی شدن بازار مالی؛
3. ایجاد ابزارهای مالی بازارساز در بازار سرمایه کشور؛
4. پیشرفت تکنولوژی وابزارهای اطلاع رسانی برای استفاده کنندگان وسرمایه گذاران بالفعل وبالقوه؛
5. ایجاد بیمه و ابزارهای کاهش خطر برای سرمایه گذاران؛
6. ایجاد بازارگردانها و توسعه آنها در بازار بورس؛
7. توسعه سبد گردانها در بازار بورس؛
8. تاسیس شرکت تامین سرمایه در بازار بورس؛
9. ایجاد فرهنگ پس انداز و سرمایه گذاری آن در بازار سرمایه ایران؛
10. امنیت سرمایه گذاری در بازار سرمایه ایران.
ابزارهای مالی نقش بسزایی در گسترش بازار سرمایه ایفا می کنند و بازار سرمایه ایران نیاز ضروری به ابزارهای بازارساز و ابزارهای جدید مالی دارد تا بتواند وظیفه اصلی خود جهت جلب سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه ایفا نماید تا بازار سرمایه ایران از کارآمدی لازم در این زمینه برخوردار باشد.

بازار سرمایه

بازار سرمایه چیست؟ بازار های سرمایه دارای چه انواعی هستند. در این مطلب قصد بررسی این سوالات را داریم. همه ما می دانیم که بخش بسیار زیاد و مهمی از اقتصاد یک جامعه کشوری را همین انواع بازار های مالی و سرمایه گذاری آن کشور تشکیل می دهند. این بازار های مالی به طور عمومی بخش زیادی از بازار های مالی را در دل خود جای می دهند. مهم ترین مزیت و اهمیت این بازار ها این است که یک فرصت بسیار مناسب برای رشد و ترقی می باشد. ماهیت این بازار ها موفقیت عمومی اقتصاد کشور و همچنین موفقیت فردی افرادی است که در این بازار ها سرمایه گذاری انجام می دهند. به همین دلیل به صورت سالانه افراد بسیار زیادی وارد این بازار ها می شوند و از سرمایه گذاری خود به ثروت و موفقیت زیادی دست پیدا می کنند.

البته که سرمایه گذاری در این بازار ها به منزله تضمین موفقیت نیست. بلکه این بازار ها برای خود دارای اصول و قاعده مشخصی هستند که شما باید از آنها با خبر باشید. در غیر این صورت باید به شکل غیر مستقیم سرمایه گذاری خود در بازار سرمایه را انجام دهید و موفقیت های لازم را به دست آورید. همه ما با انواع بازار های مالی آشنا هستیم. اما مهم ترین و معروف ترین این بازار های مالی، بازار اوراق بهادار و یا بازار خرید و فروش سهام یعنی بازار بورس می باشد. بازاری که در آن بسیاری از افراد که دارای مهارت بودند یا برایس سرمایه گذاری غیر مستقیم به مجموعه های معتبر تکیه کردند به سود های خوبی رسیدند. این بازار یکی از انواع بازار سرمایه می باشد که همه افراد با هر میزان سرمایه ای می توانند به راحتی به آن ورود کنند.

هدف از سرمایه گذاری در بازار سرمایه

بازار سرمایه

مهم ترین هدف همه افراد از سرمایه گذاری در هر یک از انواع بازار سرمایه بدون تردید این است که بتوانند بخشی از پول های نقد خود را تبدیل به یک نوع از انواع دارایی های با ارزش کنند. به این ترتیب می توانند در طول زمان ارزش پول خود را در برابر تروم حفظ کرده و در نهایت حتی از میزان تورم نیز پیشی گرفته و به سود قابل توجهی دست پیدا کنند. این سود دهی اما همیشه ممکن است اتفاق نیفتد. اگر قرار بود همه ما بتوانیم با ورود به بازار سرمایه بلافاصله به سود برسیم که الان همه ما ثروت بسیاری داشتند. برای موفقیت و برای رسیدن سود قابل توجه تنها هدف داشتن کافی نیست.

بلکه شما باید بازار و قواعد آن به صورت کامل آشنا باشید. برای این موضوع باید با تمامی قوانین بازار آشنا باشید و تمامی اصطلاحات این بازار ها را به خوبی بدانید. اما مهم ترین نکته در خصوص موفقیت در این بازار ها این است که شما بتوانید قدرت تحلیل داشته باشید. حالا که می دانیم هدف از ورود به بازار سرمایه چیست لازم است که با مفهوم و معنای این بازار هم آشنا شویم. با ما همراه باشید تا در ادامه اطلاعاتی را در این خصوص در اختیار شما عزیزان قرار دهیم.

بازار سرمایه چیست

در حقیقت بازار مالی یا سرمایه مانند بازار جواهر فروشی یک بازار مجزا و منحصر به فرد نیست. بلکه این بازار، به مجموعه ای کامل از انواع بازار های مالی می گویند وظیفه اصلی آن ایجاد ارتباط بین ارائه دهنده گان و فروشندگان اوراق بهادار با خریداران آنها می باشد. ما معمولا این بازار را با نام بازار بورس می شناسیم. جایی که در آن اوراق بهادار و سهام شرکت ها و مجموعه های مختلف به فروش می رسد. این بازار دارای مزایای بسیار زیادی می باشد که می تواند از طریق مشارکت های جمعی و سرمایه گذاری های بلند مدت و یا میان مدت مردم، علاوه بر اینکه مجموعه ها و سازمان ها را به اهداف خود می رساند، موجب سود دهی به مردم نیز می شود.

تصور کنید شرکتی قصد دارد پروژه ای را راه اندازی کند اما سرمایه لازم برای انجام این کار را ندارد. به همین دلیل به بازار بورس وارد می شود و با فروش بخشی از سهام خود سرمایه لازم را به دست می آورد. در طول این معامله سرمایه لازم برای آن مجموعه تامین شده و آن شرکت پروژه سود آور مورد نظر خود را آغاز می کند. از طرفی افرادی که این اوراق و سهام را خریداری کرده اند و در این سرمایه گذاری در این بخش از بازار سرمایه ورود کرده اند پس از اتمام پروژه و در صورت موفقیت آمیز بودن پروژه به سود قابل توجهی دست رسی پیدا می کنند.

مهم ترین مزایای بازار سرمایه

اگر بازار های مالی دارای مزایای قابل توجهی نباشند به مرور زمان از بین رفته و مورد استقبال قرار نخواهند گرفت. اینکه این بازار ها با استقبال بسیاری زیادی رو به رو هستند به دلیل داشتن مزایا و ویژگی های بسیار زیادی است که دارند. مهم ترین مزایای این بازار ها عبارت اند از:

• رونق چرخه تولید
• قانونی و شرعی بودن
• سود دهی بیشتر نسبت به سایر بازار ها
• قابلیت سرمایه گذاری های بلند مدت
• امکان سرمایه گذاری میان مدت
• قابلیت نقد شوندگی بسیار بالا
• شفافیت در بازار و چرخش سرمایه

اگر به تک تک این ویژگی ها و مزایا نگاه کنید متوجه می شوید که ویژگی‌ها و مزایای بازار ثانویه چرا این بازار نسبت به سایر بازار های مالی محبوب می باشد. شما در این بازار می توانید بالاترین میزان سود را در صورت حرکت اصولی برای خودتان و برای مجموعه ای که قصد پیشرفت را دارد فراهم کنید.

انواع بازار سرمایه

این بازار ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد، این دو دسته عبارت اند از :

بازار اولیه

این بازار همان بازاری است که توزیع کننده های سهام به شکل مستقیم اوراقی که قرار است وارد بازار شود را به عنوان ” عرضه عمومی اولیه ” در بازار وارد می شود و در بخش توزیع و فروش قرار می گیرد. این موضوع باعث می شود که شرکت ها و سازمان تامین بودجه خود را از طریق مشارکت مردم و فروش سهام و بدون نیاز به وام گرفتن انجام می دهند. مشارکت های عمومی هم برای مردم سود آور است و هم برای شرکت ها و سازمان ها می تواند سود آور باشد.

بازار ثانویه

ابتدا اوراق و سهام قابل عرضه در بازار اولیه وارد می شود. پس از آنکه معاملات انجام شد، باقی معاملات به صورت عمومی در بازار ثانویه انجام می شود. در این بازار سرمایه گذاران می توانند سرمایه خود را به پول نقد تبدیل کنند و به سایر متقاضیان ارائه دهند. این بخش نقد شوندگی یکی از مهم ترین ویژگی های بازار سرمایه می باشد که در بازار ثانویه تامین می شود. در این بخش از بازار نوسانات قیمت و همچنین نیزان ریسک سود و زیان تا حدود زیادی افزایش پیدا کرده و بالا می رود.