بازار متعادل در موقعیت اصلاح

مقررات زدایی و اصلاح ساختار اقتصادی کشور، ضرورتی بی بدیل در کاهش سفته بازی و ایجاد بهبود در فضای کسب و کار

ریزش بازار دستوری است؟

روند بورس در مرداد ماه سیر نزولی داشت و همین موضوع باعث شد بسیاری از سرمایه‌گذاران بازار سرمایه از روند نزولی شاخص بورس نگران شوند. اتفاقی که شاید بتوان گفت اختلاف‌نظر وزرا درباره عرضه پالایشی یکم، نقطه شروع آن بود و سپس نحوه فروش سهام عدالت سلسله و تصمیماتی که درباره بازار گرفته شد، به آن دامن زد.

البته در این میان رفتار هیجانی تازه‌واردهای بازار که تعداد آنها کم هم نیست در نزولی شدن حرکت شاخص بی‌تاثیر نبود. افرادی که با صعود بی‌وقفه شاخص و تبلیغات دولت درباره بورس، بسیاری از دارایی‌های خود را بدون هیچ دانشی به این بازار سپردند.
هرچند بسیاری از تحلیلگران بر این باور بودند که صعود بازار سرمایه واقعی نیست و شاخص کل بورس و فرابورس نیاز به اصلاح دارد اما کمتر کسی گمان می‌کرد شاخص بورس در کمتر از دو هفته از ۲ میلیون واحد به یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحد عقبگرد کند. این درحالی است که برخی کارشناسان بازار سرمایه از جمع شدن صف‌های فروش در این بازار خبر داده و معتقدند قیمت‌ها به اندازه‌ای افت پیدا کرده است که هم برای خریداران جذابیت خرید وجود داشته باشد و هم اینکه افراد تمایل کمتری برای فروش سهام با این قیمت‌ها را داشته باشند.

بازارگردان‌ها آماده‌باش گرفتند

رئیس سازمان بورس اعلام کرد: مقررات مربوط به بازارگردانی در بازار سرمایه از پیش تدوین‌شده و از روز شنبه هفته آینده بازارگردان‌ها فعال خواهند شد تا نوسانات کمتری را در بازار سرمایه شاهد باشیم.
به‌گزارش ایلنا، حسن قالیباف‌اصل با ارزیابی مثبت از نتایج جلسه‌ای با نهادهای حقوقی و حسن توجه و همکاری و حمایت بازار متعادل در موقعیت اصلاح حقوقی‌هایی که بیش از ۷۰ درصد بازار را در اختیار دارند گفت: مقرر شد فرآیند جدید بازارگردانی با هدف افزایش رونق بازار و تسهیل نقدشوندگی آغاز شود و به‌طور قطع نتایج مثبت این امر به سرعت در بازار مشاهده می‌شود.
وی درباره اثرات مثبت سایر تصمیمات که با محور بهبود روند بازار اتخاذ شد، افزود: از دیگر تصمیمات اخذشده افزایش دامنه فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری است و بر این اساس تسهیلاتی هم برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام در نظر گرفته شده است.
قالیباف اصل یادآور شد: این تسهیلات سرمایه‌گذارانی را که دانش یا فرصت کافی سرمایه‌گذاری مستقیم برخوردار نیستند تشویق می‌کند از طریق صندوق‌ها به سرمایه‌گذاری اقدام کنند؛ فراموش نکنید همواره روش غیرمستقیم بهترین روش برای سرمایه‌گذاران بورسی است. قالیباف‌اصل یادآور شد: مقررات مربوط به بازارگردانی در بازار سرمایه از پیش تدوین‌شده و از روز شنبه بازارگردان‌ها فعال خواهند شد تا نوسانات کمتری را در بازار سرمایه شاهد باشیم. همچنین مقررشده شرکت‌هایی که به‌تازگی وارد بازار سرمایه می‌شوند، بازارگردانی فعال و متناسب با ابعاد شرکت داشته باشند. وی همچنین با تاکید بر عملکرد منطقی سهامداران عمده در افت و خیزهای بازار افزود: همواره انتظار می‌رود که این سهامداران با هیجان و رفتار غیرمنطقی عمل نکنند. حضور پررنگ سهامداران حقوقی در کوتاه‌مدت و بلندمدت ضرورت توسعه بازار سرمایه است. دبیر شورای‌عالی بورس در پاسخ به این سوال که این هفته سهامداران حقوقی تا چه میزان به حمایت از سهام پرداختند، گفت: حقوقی‌ها در این مدت تلاش کردند از سهام خود حمایت کنند اما با توجه به بزرگ شدن بازار، گاهی نیاز به حمایت چندین سهامدار و بازارگردان است.

از همین‌رو باید صندوق‌های بازارگردان تقویت شوند. همچنین صندوق توسعه بازار هفته گذشته نقش خود را درباره نقدشوندگی ایفا کرد. قالیباف‌اصل با تاکید بر تلاش سازمان برای حفظ سلامت بازار سرمایه گفت: امسال بازار سرمایه رونق خوبی داشت و تلاش ما برای حفظ سلامت بازار سرمایه دو چندان شد. نهاد ناظر همواره تلاش می‌کند بازار سرمایه محل امن سرمایه‌گذاری باشد.

بازار به‌زودی به تعادل می‌رسد

معصومه پورآقا علیشاهی در گفت‌وگو با صمت در پاسخ به این پرسش که شرایط اقتصادی کشور را در نیمه دوم امسال چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: شرایط اقتصادی ایران و جهان تحت‌الشعاع ویروس کرونا به نحوی است که نمی‌توان حتی برای یک ماه آینده برای بهبود شرایط اقتصادی کشور، پیش‌بینی کرد. وی افزود: برای بهبود شرایط اقتصادی کشور باید شاخصه‌هایی را مدنظر قرار داد و درحال‌حاضر، ایران و جهان درگیر اثرات ویروس کرونا قرار دارند و بنابراین نمی‌توان گفت که شرایط اقتصادی در آینده چگونه رقم خواهد خورد و همچنین انتخابات ریاست جمهوری امریکا را در پیش رو داریم و این هم یکی از شاخصه‌هایی است که بر روی اقتصاد جهان تاثیر می‌گذارد. یک کارشناس اقتصاد گفت: عرضه اوراق سلف نفتی فقط یک پیشنهاد از سوی دولت است و برای اجرایی شدن نیازمند تایید نمایندگان مجلس یازدهم است و بعید به نظر می‌رسد این پیشنهاد دولت از سوی مجلس به قانون تبدیل شود. این کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به این پرسش که روند بورس در مردادماه سیر نزولی داشت و این موضوع باعث نگرانی سرمایه‌گذاران بازار سرمایه شد و آینده بورس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: بورس روند صعودی و ارتجاعی در پیش گرفته بود و این باعث شده بود که نرخ سهام افزایش پیدا کند و در مردادماه این روند متوقف شد و به اصطلاح بازار وارد اصلاح شد. آقا پورعلیشاهی اظهارکرد: وقتی که شاخص بورس روند صعودی را در پیش دارد نیاز است در یک نقطه‌ای این روند متوقف شود تا بازار وارد بازار متعادل در موقعیت اصلاح اصلاح شود و به تعادل برسد و پیش‌بینی می‌شود که شاخص بازار سرمایه تا ۱۰ یا ۱۲ روز دیگر به تعادل برسد.

کمک به تولید با مهار تورم

این کارشناس اقتصاد در پاسخ به این پرسش که آیا نقدینگی موجود در بازار سرمایه توانسته به بخش تولید هدایت شود؟ گفت: در مجلس دهم با تصمیماتی که گرفته شد نقدینگی موجود در بازار سرمایه توانست به بخش تولید هدایت شود اما اینکه درحال‌حاضر، نقدینگی موجود در بازار سرمایه توانسته به بخش تولید هدایت شود موضوعی است که نیازمند پیگیری مسئولان است. آقا پورعلیشاهی اظهارکرد: دولت با مهار تورم می‌تواند کمک کند که نقدینگی موجود در بازار سرمایه به سمت تولید هدایت شود و اگر دولت نتواند جلوی افزایش نرخ تورم را بگیرد؛ بنابراین نباید انتظار داشته باشیم نقدینگی موجود در بازار سرمایه به سمت تولید برود.

ریزش بورس دستوری نیست

این کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به این پرسش که انتخابات ریاست جمهوری امریکا چه تاثیری می‌تواند بر روند بورس بگذارد، گفت: انتخابات ریاست جمهوری امریکا یکی از شاخصه‌هایی است که بر همه اقتصاد جهان تاثیر می‌گذارد و انتخابات ریاست جمهوری امریکا می‌تواند تاثیرات مثبت و منفی بر بورس بگذارد.
آقاپورعلیشاهی در ادامه با اشاره به مطرح بودن دستوری بودن نزول روند بورس، اظهارکرد: اینکه توسط عده‌ای این موضوع مطرح می‌شود که روند نزولی بورس دستوری است صحت ندارد و بازار به یک اصلاح نیاز دارد و پس از گذر از اصلاح به روند خود ادامه خواهد داد.

عرضه اوراق سلف نفتی اجرایی نمی‌شود

این کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به این پرسش که آیا عرضه اوراق سلف نفتی که دولت آن را مطرح کرده است از سازکار مناسبی برخوردار است گفت: عرضه اوراق سلف نفتی فقط یک طرح است که دولت آن را پیشنهاد داده است و این اوراق همانند دیگر اوراق دولتی است که دولت آن را به مردم عرضه می‌کند.
آقا پورعلیشاهی اظهارکرد: همانطور که گفته شد عرضه اوراق سلف نفتی فقط یک پیشنهاد از سوی دولت است و برای اجرایی شدن نیازمند این است که نمایندگان مجلس این طرح را تصویب کنند تا به‌صورت قانون در بیاید و بعید به نظر می‌آید که نمایندگان مجلس با عرضه اوراق سلف نفتی موافقت کنند.
وی در پایان، گفت: نیاز است که همه مسئولان فارغ از اینکه در چه جناحی هستند دست در دست هم دهند تا بتوانند از شرایط اقتصادی کنونی که بر کشور حاکم است، عبور کنند و تصمیمات مهمی برای بهبود شرایط اقتصادی اتخاذ کنند تا بیشتر از این به ملت ایران فشار وارد نشود.

صف‌های فروش جمع می‌شوند

حمید میرمعینی در گفت‌وگو با ایلنا درباره پیام رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به بازارگردان‌ها و اعلام آماده باش به آنها اظهارکرد: پس از نوسان‌های اخیر قیمت‌ها به اندازه‌ای افت پیدا کرده که هم برای خریداران جذابیت خرید وجود داشته باشد و هم اینکه افراد تمایل کمتری برای فروش سهام با این قیمت‌ها را دارند و اساسا فروشندگان بازار کمتر شده‌اند. این کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه صف‌های فروش در بازارسرمایه از امروز کاهش می‌یابد و برای بسیار از نمادها جمع می‌شود، گفت: با توجه به دستورالعمل وزارت نفت درباره خوراک پالایشی‌ها بسیاری از صف‌های فروش شرکت‌های بنیادی جمع و صف‌ها رو به خرید خواهند شد. میرمعینی تاکید کرد: اگر حمایت انجام شود، از امروز شاهد جمع شدن صف فروش سهام شاخص‌ساز، بنیادی که پس از این افت‌ها ارزنده هم هستند خواهیم بود و و این هفته بازار مثبتی خواهیم داشت.

سیگنال گران بودن بازار به سهامداران

برخی دیگر از کارشناسان بازار معتقدند نمی‌توان در کشوری که بسیاری از تصمیمات ازسوی دولت گرفته می‌شود و دولت مالک شرکت‌های بزرگی است، بگوییم بورس باید در اختیار بخش خصوصی باشد و عرضه و تقاضا به صورت تعادلی شکل گیرد زیرا این خواسته با ماهیت اقتصاد ما همخوانی ندارد. روزبه شریعتی با اشاره به تلاش دولت در بازگرداندن آرامش و تعادل به بازار سرمایه گفت: نهاد ناظر، سازمان بورس و شورای‌عالی بورس در سه هفته اخیر که بازار نزولی بود، تلاش خود را برای متعادل کردن بازار به کار بست اما در کل جالب نیست قوانینی که گذاشته می‌شود سریعا لغو شود. برای مثال حدنصاب سرمایه‌گذاری در سهام صندوق‌های با درآمد ثابت کاهش یافت اما دوباره افزایش یافت. همچنین اعتبار کارگزاری‌ها را از ۲۰ به ۱۰ درصد کاهش دادند که یک حرکت غیرکارشناسی بود. این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: زمانی که این تصمیمات آن هم در روزهایی که بازار نزولی است گرفته می‌شود، سازمان این سیگنال را به بازار می‌دهد که بازار گران است. همچنین در کمیته تصمیم‌گیری درباره بازار سرمایه، باید همه اصناف شامل اقتصاددانان، تحلیلگران، معامله‌گران و. حضور داشته باشند تا تصمیمات کارشناسی شزگرفته شود. البته در یک ماه اخیر سرعت اتفاقات زیاد و غیرقابل پیش‌بینی بود و نمی‌توان انتقاد زیادی وارد کرد؛ شاید اگر ما هم در آن موقعیت بودیم نمی‌دانستیم چه تصمیمی درست است.

انتقاد از دعوت مردم به بورسی شدن

شریعتی با اشاره به حواشی پالایشی یکم گفت: رفتار دولت درباره پالایشی یکم قابل بخشش نیست و حاکی از به هم ریختگی تصمیم‌گیری است. اتفاقی که افتاد نشان داد این تصمیم کارشناسی گرفته نشده است؛ درحالی که احتمالا این تصمیم پاییز سال گذشته گرفته شده و باید همه جوانب آن سنجیده و روشن می‌شد. وی با تاکید بر اینکه باید گفت بازار متعادل در موقعیت اصلاح نوک پیکان انتقاد به سمت دولت است، اظهار کرد: دولت از مردم بدون هیچ تحلیل و استراتژی دعوت کرد وارد بازار سرمایه شوند. اینکه دولت اعلام کرد مردم دارایی خود را به بورس بسپارند، حرف غیرکارشناسی بود و طبیعی است که مردم اعتماد خود را از دست بدهند. این کارشناس بازار سرمایه ضمن پیش‌بینی آینده روشن برای فرهنگ سرمایه‌گذاری در بورس گرفت: در یک ماه گذشته سازمان بورس و حقوقی‌ها برای بازگرداندن تعادل به بازار دست به کار شدند.

توقف ریزش بورس با حمایت منطقی حقوقی‌ها

از نظر فعالان بازار سرمایه، حمایت حقوقی‌ها از بورس که بازار متعادل در موقعیت اصلاح به نقل محافل این روزهای ارکان بازار تبدیل شده، از راهکارهای نجات بازار از وضعیت اصلاح و ریزش است که تداوم آن می‌تواند دوباره بورس را به روزهای اوج خود بازگرداند. حقوقی‌ها (سهامداران عمده، صاحبان سهام و. ) در روزهای اخیر رفتاری دوگانه داشته‌اند، از یک سو در برخی روزها به داد روزهای منفی بورس رسیده‌اند، اما در برخی مواقع، حاشیه‌ها و شیطنت‌هایی را با خود به‌دنبال داشتند که صدای اعتراض بسیاری از فعالان بازار و سهامداران را در این بازار بلند کرده است. با وجود نگرانی‌هایی که بازار اخیرا در میان سهامداران ایجاد شد، در آخرین روز هفته گذشته رئیس سازمان بورس جلسه‌ای را به‌منظور حمایت از این بازار با نهادهای حقوقی که ۷۰ درصد از بازار را در اختیار دارند، برگزار کرد و از آغاز فرآیند جدید بازارگردانی با هدف افزایش رونق بازار و تسهیل نقدشوندگی خبر داد و اعلام کرد به‌طور حتم شاهد نتایج مثبت آن در بازار خواهیم بود. در کنار تصمیمات اتخاذشده، تصمیمات جدیدی هم در راستای افزایش دامنه فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری گرفته شد که این تصمیم به افرادی که از دانش یا فرصت کافی سرمایه‌گذاری مستقیم برخوردار نیستند کمک می‌کند تا از طریق صندوق‌ها اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند تا مانع از ضرر و زیان شوند. باید منتشر ماند دید مجموع اقدامات یادشده چه تاثیری بر روند آینده این بازار می‌گذارد.

ریسک برجام برای بازار سرمایه چقدر است؟

ارزیابی تناسب بین شاخص کل بورس، ارز و برخی نمادها نشان می دهد معاملات با دلار محدوده قیمتی ۲۰هزار تومان انجام می شود از این رو اگر توافقات برجام حاصل شود هیچگونه ریسکی برای سهامداران به وجود نمی آید.

به گزارش نبض بورس، بازار سرمایه ۴ ماهی هست که درگیر یک روند نزولی است و در حالی که نقدینگی روندی صعودی داشته و تورم نقطه به نقطه هم تاکنون کمتر از ۴۴ درصد نبوده، اما شاخص کل بورس روند نزولی داشته و نوسانات کوتاه مدتی برای شکستن کف های حمایتی داشته است، برخی فعالان بازار مذاکرات و احتما افت قیمت ارز بعد از توافق را عامل این روند نزولی عنوان می کنند، اما وقتی نمودار شاخص کل بورس و دلار را مقایسه کنید متوجه این خواهید شد که شاخص کل بورس ایران تا قیمت ۲۰ هزار تومان دلار با نمودار دلار همبستگی داشته است و بعد از آن شاخص کل در حالی که نوسان رو به پایین پیدا کرده دلار تا محدوده ای ۳۰ هزار تومان هم نوسان رو به بالا داشته است.

در حال حاضر نرخ تسعیر ارز در لایحه بودجه ۱۴۰۱ قیمت ۲۳ هزار تومان تعیین شده و اگر قرار باشد که بعد از توافق قیمت ارز افت پیدا کند تا این محدوده بیشتر اصلاح نخواهد داشت، ضمن اینکه بسیاری از نمادها اصلاح خیلی بیشتری نسبت به شاخص کل داشته اند و این بدین معناست که با قیمت دلار پایین تر در حال معامله هستند

ارزیابی تناسب بین شاخص کل بورس و ارز نشان می دهد که در شرایط کنونی معاملات بازار تقریبا با دلار محدوده قیمتی ۱۴ تا ۲۰ هزار تومان است و اگر توافقات برجام حاصل شود هیچگونه ریسکی متوجه بازار سرمایه نخواهد شد، زیرا در حال حاضر نرخ تسعیر ارز در لایحه بودجه ۱۴۰۱ قیمت ۲۳ هزار تومان تعیین شده و اگر قرار باشد که بعد از توافق قیمت ارز افت پیدا کند تا این محدوده بیشتر اصلاح نخواهد داشت، ضمن اینکه بسیاری از نمادها اصلاح خیلی بیشتری نسبت به شاخص کل داشته اند و این به معنای است که با قیمت دلار پایین تر در حال معامله هستند.

یک کارشناس بورس ضمن اشاره به اینکه در حال حاضر بورس با دلار در محدوده قیمت ۲۰ هزار تومان معامله می شود، گفت: زمانی که قیمت ارز در بازار آزاد در محدوده ای ۲۲ هزار تومان بود و قیمت دلار نیمایی در محدوده ای ۱۹ هزار تومان بود شاخص کل بورس هم در محدوده یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحد بود و بعد از آن شاخص کل بورس در بهار امسال همسو با قیمت ارز رشد داشت، به طوری که وقتی دلار به قیمت ۲۶ هزار تومان رسید شاخص کل بورس هم در محدوده یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد در نوسان بود، بعد از آن دلار همچنان به روند صعودی خود ادامه داد و به ۳۱ هزار تومان هم رسید اما بورس وارد اصلاح شد.

به طور قطع اگر برخی از نمادها قرار بود متناسب با رشد شاخص کل قیمت گذاری می شدند بسیاری از نمادها باید بیش از این قیمت گذاری و معامله می شدند، اما در شرایط کنونی وضعیت نمادها حکایت از این دارد که بیش از اینکه با بازار متعادل رشد کرده باشد شاخص سازی اتفاق افتاده است

رضا روحی با بیان اینکه بورس از نظر ارزندگی در موقعیت خوبی قرار دارد، افزود: به طور قطع توافق برجام و حتی کاهش قیمت ارز هم نمی تواند منجر به افت بیشتر شاخص کل بورس شود، زیرا در شرایط کنونی شاخص در محدوده بسیار پایینی تر نسبت به قیمت دلار قرار داد و حتی برخی نمادها به قیمت های سال ۹۸ رسیده اند که در آن زمان قیمت دلار در محدوده ای ۱۳ هزار تومان بود.

او با تاکید بر اینکه میزان شاخص کل با اصلاح نمادها هم همخوانی ندارد، تصریح کرد: به طور قطع اگر برخی از نمادها قرار بود متناسب با رشد شاخص کل قیمت گذاری می شدند بسیاری از نمادها باید بیش از این قیمت گذاری و معامله می شدند، اما در شرایط کنونی وضعیت نمادها حکایت از این دارد که بیش از اینکه با بازار متعادل رشد کرده باشد شاخص سازی اتفاق افتاده است.

برجام بهانه نوسان گیری
در دو ماه گذشته که موضوع مذاکرات برجام اهمیت بیشتری پیدا کرده و روند نزولی بورس هم تسریع شده و تقریبا از شاخص یک میلیون و ۴۰۰ هزار واحد به یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحد رسید، در همین بازه زمانی متغیرهای اقتصادی افزایش حجم نقدینگی و تورم را تایید می کردند اما بازار سرمایه بی توجه به این فاکتورها روندی نزولی داشت که بخشی از این مساله تحت تاثیر فضای مذاکرات برجام بوده است.

بازار در یک مقطع زمانی متناسب با رشد قیمت ارز روندی صعودی داشته است، در آن زمان ارزش جایگزینی عامل اصلی رشد شاخص بورس بود، زیرا بسیاری از سهامداران عمده با محاسبه دارایی شرکت با دلار با قیمت بالا معاملات سهام را به سمتی بردند که نمادها بیشتر از ارزش ان ای وی آن ها معامله می شدند

یک استاد اقتصاد با اشاره به اینکه بازار در یک مقطع زمانی متناسب با رشد قیمت ارز روندی صعودی داشته است، گفت: در آن زمان ارزش جایگزینی عامل اصلی رشد شاخص بورس بود، زیرا بسیاری از سهامداران عمده با محاسبه دارایی شرکت با دلار با قیمت بالا معاملات سهام را به سمتی بردند که نمادها بیشتر از ارزش ان ای وی آن ها معامله می شدند، این در حالی است که این روش محاسبه ارزش دارایی ها نباید ملاک معامله قرار بگیرد، زیرا ارزش شرکت ها بر روی کاغذ افزایش پیدا کرده بود و حتی فروش شرکت با همان نرخی که محاسبه کرده بودند ممکن نبود، بر همین اساس بسیاری از همین نمادها اصلاح زیاد تری و بیشتر از افت شاخص کل تجربه کردند.

کامران ندری با تاکید بر اینکه حتی بعد از افت قیمت ارز بار دیگر شاخص کل روندی صعودی خواهد داشت، تصریح کرد: در چند وقت اخیر قیمت ارز همواره روندی صعودی داشته، این در حالی است که شاخص کل بورس افت داشته و این به معنای این است که در مرحله ای بعدی اگر افت شاخص دلار اتفاق بیفتد شاخص بورس افت نمی کند.

او افزود: باید توجه داشت که توافق برجام یک ظرفیت مناسب برای شرکت های بورسی است، به همین دلیل نباید این موضوع به بهانه ای برای نوسان گیری برخی از دلال های بازار بورس تبدیل شود. به عبارت دیگر وقتی برجام امضا شود بسیاری از شرکت های صادراتی می توانند راحت تر صادرات کنند و این افزایش ورود به بازارهای خارجی درآمد صادراتی بیشتری برای آنها به همراه می آورد و از این طریق کاهش قیمت ارز جبران می شود. از طرف دیگر دورزدن تحریم ها و انتقال منابع بانکی از طریق صرافی ها هزینه بیشتری برای شرکت ها به همراه دارد تا این منابع ارزی را از طریق بانک جابه جا کند، بنابراین برجام یک ظرفیت مناسب برای شرکت های بورسی است و نباید تحلیل منفی از آن داشت.

مقررات زدایی و اصلاح ساختار اقتصادی کشور، ضرورتی بی بدیل در کاهش سفته بازی و ایجاد بهبود در فضای کسب و کار

باتوجه به شرایط اقتصادی کشور که طی سال های گذشته، با دشواری و به سختی نفس می کشد، خیلی از افراد به ویژه سرمایه گذاران مایلند که به سمت فعالیت هایی مانند سفته بازی بروند و از این طریق، گردش در سرمایه ایجاد کنند. این بازار متعادل در موقعیت اصلاح بدان معنا است که چون تولیدی وجود ندارد و یا سرمایه گذاران و تولید کنندگان از مقوله تولید، دست کشیده اند، گزینه سفته بازی برای آن ها منبع کسب درآمد محسوب می شود. مقررات زدایی و اصلاح ساختار اقتصادی کشور، ضرورتی بی بدیل در کاهش سفته بازی و ایجاد بهبود در فضای کسب و کار است.

مقررات زدایی و اصلاح ساختار اقتصادی کشور، ضرورتی بی بدیل در کاهش سفته بازی و ایجاد بهبود در فضای کسب و کار

مقررات زدایی و اصلاح ساختار اقتصادی کشور

سفته بازی یا Speculation ، واژه ای است که در اقتصاد رواج داشته و اغلب از آن به عنوان موردی منفی یاد می شود. اگر بخواهیم برای سفته بازی تعریف ساده ای ارائه کنیم، باید عنوان شود که عبارت است از ورود به دنیای معاملات پرسود اما با ریسک بالا. به شخصی که عمل سفته بازی را انجام می دهد، سفته باز گفته شده و این فرد قصد دارد تا از نوسانات ارزش کالا و خدمات، به سود قابل توجهی برسد.

بنابراین، در برخی موارد، به این شخص نوسان گیر هم گفته می شود. در برخی موارد، سفته باز را در مقابل سرمایه گذار قرار می دهند. مثلاً، سرمایه گذار شخصی است که خودرو یا خانه ای را خریده و چند سال از آن استفاده نکند و سپس به فروش برساند. اما سفته گذار، با موقعیت سنجی و البته ریسک بالا، آن خودرو یا خانه را در زمانی مناسب، مثلاً به دلیل نیازی مالی فروشنده، خریده و در مدت زمان کوتاهی آن را می فروشد. به همین دلیل است که مقوله سفته بازی، به انجام کارهای قمار مانند هم شباهت دارد. (1)

در ضمن، اگر شخصی پیش بینی کند که در چند هفته آینده، قیمت ارز یا طلا کاهش پیدا می کند، به دنبال خریداری و تبدیل سرمایه خود به ارز و طلا می رود و به این امید صبر می کند تا با گران شدن آن ها، سود خوبی کسب نماید. این موضوع باعث می شود تا به عمل سفته بازی، دریافت سود به وسیله پیش بینی نوسان قیمت هم لقب بدهند. سفته بازی اگر در حد تعادل انجام شود، مقوله نقدینگی و در ادامه، عرضه و تقاضا در بازار متعادل می شود. اما افزایش خارج از عرف آن، به ایجاد حباب قیمتی، نارضایتی در بازار و نوسانات شدید قیمت ها (Market Volatility) ختم می شود. (2)

سود سفته بازی در برابر سود حاصل از تولید

در بازار سرمایه، سود به دو بخش تقسیم می شود که موارد سود سرمایه ای و سود نقدی را در برمی گیرد. تفاوت بین این دو سود بدین صورت است که سود سرمایه ای، برایند تغییرات در قیمت سهام بوده و سود نقدی، مبلغی است که هر شرکت و یا سازمان، به صورت سالانه در بین سهامداران خود تقسیم می کند.

بنابراین، این شرکت ها از درآمد روان و پایداری برخوردارند. اما در این بین، برخی از شرکت ها فاقد درآمد ثابت و پایدار بوده و در نتیجه، تنها راه افزایش درآمد را، نوسان گیری می دانند. در ادامه، مواردی به نوسان گیران یا همان سفته بازان کمک می کند تا کار و راه خود را ادامه دهند.

یکی از این موارد، تحلیل تکنیکال و بررسی نمودارهای قیمتی است. مورد دیگر اینکه، سفته بازان اگر از اطلاعات پنهانی شرکت ها با خبر باشند، می توانند از نوسانات قیمتی سهم و سود مناسبی دریافت کنند. ضمن اینکه شرایط مساعد بازار هم می تواند باعث رشد قیمتی سهم، افزایش شایعات و در نهایت کسب سود توسط سفته بازان گردد. (3)

باوجود اینکه متد و شیوه خاصی برای نحوه فعالیت سفته بازان وجود ندارد، اما آن هایی که حرفه ای تر بوده و تجربه بیشتری هم دارند، با درنظر گرفتن حجم معاملات ماهیانه و کف قیمتی، قادر خواهند بود تا آن دسته از سهم های مناسب را شناسایی کنند. یکی از مهمترین مشکلاتی که نوسان گیری ایجاد می کند، حباب قیمتی است.

به عنوان مثال، ممکن است شرکت یا سازمانی از نظر عملکرد، فعالیت خوبی نداشته و زیان هم بدهد، اما بنابر شایعات عنوان شده از سمت نوسان گیران، بر روی سهم آن حباب قیمتی ایجاد شود. بنابراین، عدم شفافیت سازمان و پیروی از استانداردهای مربوطه، یکی از آفات و مشکلات سفته بازی و نوسان گیری در نظر گرفته می شود.

از طرفی، وقتی سهامداران به خرید و فروش یک به یک سهم ها اقدام کنند، بازار ثانویه ایجاد شده و به شرکت مربوطه، پولی تزریق نمی شود. ولی اگر با افزایش سرمایه توسط شرکت، سهامداران هم پول بیشتری پرداخت کنند، آن زمان است که پول به شرکت مربوطه تزریق شده و به چرخه تولید و سود مربوطه کمک می شود.

بنابراین، تقاضا برای سفته بازار متعادل در موقعیت اصلاح بازی با تقاضا برای معاملات واقعی بازار، باید جدا شود. در این زمینه، «کینز»، اقتصاد دان مشهور گفته که بخش های مختلفی در بازار وجود دارند که بخشی از آن به معاملات، قسمتی برای سفته بازی، گروهی برای سرمایه گذاری و بخشی هم برای تقاضای احتیاطی را شامل می شود.

لذا، نباید همه بازار بر یک بخش متمرکز شود. به عنوان مثال، اگر همه افراد به سمت بازارهای ارز و طلا هجوم ببرند، تنوعی در دیگر بازارها انجام نشده و از امکانات کشور، سود سهام ها و سودهای آتی کشورها و سازمان ها استفاده نخواهد شد. ایجاد تنوع در دارایی ها، یعنی پاسخ مثبت به سفته بازی و کسب سود.(4)

معایب سود سفته بازی در برابر سود تولید

باتوجه به شرایط اقتصادی کشور که طی سال های گذشته، با دشواری و به سختی نفس می کشد، خیلی از افراد به ویژه سرمایه گذاران مایلند که به سمت فعالیت هایی مانند سفته بازی بروند و از این طریق، گردش در سرمایه ایجاد کنند. این بدان معنا است که چون تولیدی وجود ندارد و یا سرمایه گذاران و تولید کنندگان از مقوله تولید، دست کشیده اند، گزینه سفته بازی برای آن ها منبع کسب درآمد محسوب می شود.

از سوی دیگر، با کاهش تولید و سود مربوط به آن، نقش واردات پر رنگ شده و به نحو چشمگیری افزایش می یابد. این کار در ادامه اشتغال زایی را با خطر مواجه کرده و آن را کاهش می دهد. در این بین، سیاست های دولت مبنی بر تثبیت و حفظ قیمت ها نیز، چاره ساز نخواهد بود و مقوله صادرات نیز فراموش می شود.

عدم افزایش اشتغال و تولید نیز تبعات منفی قابل توجهی به همراه خواهد داشت که یکی از آن ها کاهش تولید ناخالص ملی خواهد بود و در نهایت این مورد به افزایش نقدینگی و بدهی ختم می شود. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که وقتی میزان تولید در کشور، در حد استاندارد نباشد، شکافی بین نقدینگی و تولید ایجاد شده و سرمایه ها به سمت سفته بازی می رود که به واقع بازاری کاذب محسوب می شود و ارزش پول ملی، با کاهش شدیدی روبرو خواهد شد. (5) و (6)

سلطه سفته بازی بر مقوله های تولید و سرمایه گذاری

اگر به روند پیشرفت و توسعه دیگر کشورهای جهان نگاهی داشته و آن ها را مرور کنیم، متوجه می شویم که پایبند بودن به امر تولید و توسعه این مورد، یکی از ارکان پیشرفت و موفقیت آن ها به حساب می آید. بدین ترتیب که یکی از اولویت های این کشورها، توجه ویژه به سرمایه گذاری در امور تولیدی و صنعتی بوده و خواهد بود. یعنی چنین کشورهایی همواره تلاش کرده اند تا انواع سرمایه گذاری های داخلی و خارجی را به نحو صحیح و مطلوبی رهبری و هدایت کنند.

اما در کشورمان، این موضوع بدین شکل حداقل طی چند سال گذشته دنبال نشده که یکی از دلایل آن، وجود تحریم های مختلف بوده است. بنابراین، سرمایه های گوناگون داخل کشور، به نوعی سرگردان و بی هدف بوده اند. در صورتی که یکی از ارکان سرمایه گذاری هوشمند و سود ده، توجه به امر تولید در بخش های مختلف و کسب سودهای مطلوب است. اما در حال حاضر، نقدینگی قابل توجهی در اختیار مردم بوده که به نحوی صحیح و مطلوب نیز هدایت نمی شود. (7)

از طرفی، شرایط و جو حاکم بر بازار، این اجازه را به سرمایه گذار نمی دهد که در بخش های مطلوب، سرمایه گذاری انجام داده و به جای تمرکز بر اصل کار خود، ترجیح وی این است که سرمایه خود را در بازارهای ارز و طلا و حتی مسکن، به کار ببرد. مشکل اینجا است که هیچکدام از این نوع سرمایه گذاری ها، به تولید منجر نشده و تنها به عنوان کالاهای سرمایه ای و برای خرید و فروش صرف می شود. به عنوان مثال، سرمایه گذاری در بخش مسکن می باید به اشتغال زایی، تولید و رونق ساخت و ساز منجر گردد که در حال حاضر هیچکدام از این موارد در کشور اتفاق نمی افتد.

اما برعکس، سفته بازی در بازارهای مختلف وجود دارد. مثلاً در همین بازار مسکن، خریداران و سرمایه گذاران چشم به راه افزایش قیمت مسکن بوده تا پول و سرمایه آن ها افزایش یافته و به خرید ملک و زمین اقدام کنند. چنین موردی به هیچ عنوان، به توسعه اقتصادی و جهش تولید ختم نخواهد شد. بنابر این موضوع و حضور سفته بازی در صنایع و سرمایه ها، هیچ نوع پیشرفت و شکوفایی انجام نشده و از مشکلات اقتصادی نیز گره گشایی نمی شود. (8)

شیوه های مواجه با سفته بازان

باوجود معایبی که سفته بازی داشته و اعتراضاتی که به این عمل وارد بازار متعادل در موقعیت اصلاح می شود، برخی کارشناسان عقیده دارند که سفته بازی، مزایایی هم دارد که به اختصار به آن ها اشاره می کنیم:

تهیه نقدینگی بازار

کاهش قیمت پیشنهادی بین فروشنده و خریدار

پوشش دهی ریسک قیمت محصولات توسط تولیدکنندگان

در بازارهایی با فروش استقراضی، فروش استقراضی سفته بازان باعث می گردد تا از داغ شدن شایعات مربوط به سیر صعودی قیمت ها جلوگیری شده و حباب قیمت دارایی ها شکل نگیرد. (9)

تجربه دیگر کشورها و کشور خودمان نشان می دهد که با وجود مزایای سفته بازی، این عمل مخرب است. ضمن اینکه تجارب نشان می دهد که سیاست گذاران در ابتدا باید با تشخیص و درک تمایز سفته بازان، مقدمات مواجه با آنان را فراهم کند.

از جمله اقداماتی که می شود برای مقابله با سفته سازی انجام داد، به مواردی مانند: افزایش نرخ بهره، در نظر گرفتن مالیات پلکانی بر کسب سود سفته بازی، ایجاد محدودیت در مانور دادن بانک ها و نهادهای عمومی در زمینه سفته بازی، تعریف عمل سفته بازی به صورت دقیق در قانون و ایجاد ثبات برای محیط کلان اقتصادی می توان اشاره کرد. در صورت انجام این موارد، تثبیت کنندگی در زمینه اقتصاد، جایگزین نوسان سازی سفته بازان خواهد شد تا این بازیگران اقتصادی که به ریسک های بالا تمایل داشته و به موج سواری بر روی شرایط بازار و قیمت ها تمایل نشان می دهند، کنترل و مهار شوند. (10)

حضور سفته بازان بنابر جذب ریسک و تامین نقدینگی در شرایط پرنوسان بازار، ضروری است، اما در شرایط پرالتهاب بازار، این افراد کنار کشیدن را ترجیح می دهند. سفته بازان به نوسانات و تفسیرهای تکنیکال توجه می کنند. در تعریف رفتارهای تکنیکال اینجور آمده که الگوهایی هستند پویا و تکراری که تحلیل چنین مواردی می تواند قیمت های آینده را تا حدودی تعیین کند که چنین مواردی به عنوان مبنای معاملاتی سفته بازان شناخته می شود.

بنابر نظر «میدلتون فریدمن»، سفته بازها در دو گروه کلی قرار می گیرند. گروهی از آن ها، تثبیت کننده بازار بوده و دیدگاهی بلند مدت دارند. این افراد، از متغیرهای بنیادین و اصلی برای مبنای رفتار خود استفاده می کنند. فریدمن عقیده دارد که برای نیل به ثبات قیمت ها، وجود این گروه لازم است. اما در گروه دوم، سفته بازان ریسک پذیر حضور دارند که اعمال و ریسک آن ها، برای دولت مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.

این افراد، نگرشی کوتاه مدت داشته و رفتارهای آن ها نیز بر اساس موارد و رفتارهای تکنیکال صورت می گیرد. آن ها در زمان هایی ریسک را می پذیرند که شاید کمتر کسی حاضر شود تا این مورد را قبول کند.

حضور این گروه نیز باعث ادامه حیات بازارها و تداوم این بخش است. چون آن هایی که ریسک پذیری کمتری دارند، در مواقع التهاب، فقط نقش افراد نظاره گر را بازی می کنند. اما ریسک پذیرهای گروه دوم در این شرایط کاری می کنند تا معاملات جریان پیدا کرده و قیمت ها آشکار بازار متعادل در موقعیت اصلاح شوند.

هرچند سفته بازی و حضور سفته بازان، رفتاری معمول و مرسوم در اقتصاد محسوب می شود، اما به عنوان مثال، در ماه های گذشته که ارز به شدت افزایش پیدا کرد، اولین انگشت اتهام به سوی سفته بازان نشانه رفت و به نوعی متهم ردیف اول در نظر گرفته شدند.

استراتژی سفته بازان، بر اساس استقراض حجم بالایی از نقدینگی و جریان دادن آن به سمت تقاضا و خرید دلار و همچنین، استفاده از شوک های هیجانی بوده که از افزایش ناگهانی قیمت ها حاصل می شود. اگر بخواهیم با چنین پروسه و رویکردی بازار متعادل در موقعیت اصلاح مبارزه کنیم، اصطکاک و چالش بزرگی به ویژه در بازار ارز به وجود خواهد آمد. این اصطکاک، در واقع در برابر مسیر کسب سود هنگفت از نوسانات کوتاه مدت، قرار می گیرد.

اما یکی از شیوه های مقابله، محدودیت در برابر نقدینگی و مسیر مربوط به آن و البته جریان ارزی است. چنین شیوه ای، به راهکار ممنوع کردن انتقال چک و محدودیت تراکنش جهت دستگاه های پوز، شباهت دارد. از طرفی، گشایش بورس ارزی و برهم زدن عدم تقارن اطلاعاتی در بین معامله گران ارزی، برای ایجاد مقاومت در سایر بازیگران بازار ارز بازار متعادل در موقعیت اصلاح در مقابل حمله های سفته بازانه، نقش قابل توجهی ایفا می کند. تجربیات کشورهایی مانند آمریکا و کانادا نشان می دهد که برای مبارزه با نتایج مخرب نوسان گیری، قوانین سختگیرانه ای باید تدوین شود تا فعالیت بانک ها و نهادهای مالی، با محدودیت شدیدی مواجه شود.

از دیگر شیوه‌های مبارزه با سفته بازی، وضع مالیات بر تراکنش‌های سفته بازانه است. یعنی اگر سود سفته بازی افزایش یابد، مالیات دریافتی از این سود هم بیشتر خواهد شد که در ادامه، چنین مکانیزم تصاعدی می‌تواند انگیزه‌های سفته بازی را کنترل کند. (11)

نتیجه گیری و جمع بندی

در نهایت، باید عنوان کرد که باتوجه به شرایط وخیم و پیچیده اقتصادی کشور، اگر شیوه ای شدت نوسانات را افزایش دهد، مقوله سفته بازی از نوع مخرب، تقویت خواهد شد. اما با تمرکز بر سیاست کاهش دامنه نوسانات، نوسان گیری تثبیت کننده ایجاد خواهد شد. این مورد در ادامه و پس از طی کردن سیکل خود، به نوسانات کم دامنه قیمت ها در محدوده ای مشخص، منجر می شود.

طی سال های اخیر، شیوه های گوناگونی برای سفته بازی ارائه گردیده، اما در این بین، هیچکدام از آن ها نمی تواند به میزان ثبات بخشی به یک محیط کلان اقتصادی در از بین بردن انگیزه و مقاصد سفته بازانه و نتایج منفی و مخرب آن، تاثیرگذار باشد. اما از سوی دیگر، سیاست های تثبیت کننده و احتمال افزایش سناریوهای مطلوب سفته بازان، کسب سود از امواج کوتاه مدت نوسان قیمت را ایجاد کرده و به همین دلیل، رفتارهای سفته بازانه و دلال گونه، جایگزین روش های مولد اقتصادی می شود.

بازار خرسی در تحلیل تکنیکال چیست؟

بازار خرسی (Bear Market) در تحلیل تکنیکال به بازاری اطلاق می‌شود که طی مدتی طولانی روند قیمت‌ها در آن نزولی باشد. این بازار متعادل در موقعیت اصلاح اصلاح شرایطی را بیان می‌کند که در آن قیمت سهام افت قیمتی‌ای حداقل 20 درصد یا بیشتر را نسبت به بالاترین قیمت اخیرش تجربه کرده باشد. این شرایط موجب ایجاد بدبینی و احساسات منفی در بین سرمایه‌گذاران بازار می‌شود.

اگر به طور اتفاقی با دیجی کوینر آشنا شده اید و هیچ اطلاعاتی در مورد تحلیل تکنیکال ندارید پیشنهاد می‌کنیم قبل از مطالعه ادامه مطلب، مقاله «تحلیل تکنیکال چیست؟» را مطالعه نمایید.

بازارهای خرسی معمولاً هم‌زمان با افت شاخص‌هایی نظیر شاخص مشهور S&P 500 (این شاخص فهرستی از 500 نماد برتر در بازار بورس نیویورک (وال استریت) و بازار Nasdaq است.) همراه می‌شوند.

البته در هر بازاری و با هر مدت‌زمانی نمی‌توانیم به‌قطع بگوییم که با بازار خرسی مواجه هستیم. برای مثال در بازارهای کالا و سهام شرکت‌ها باید حتماً شاهد افت 20 درصدی یا بیشتر قیمت نسبت به آخرین قلهٔ قیمتی باشیم، اما با این تفاوت که باید مدت زمان بیشتری این افت ادامه‌دار باشد تا ما بتوانیم بازار را به‌عنوان یک بازار خرسی نام‌گذاری کنیم. این زمان معمولاً حداقل 2 ماه و یا بیشتر از آن می‌باشد.

بازارهای خرسی همچنین با رخدادهای اقتصادی کلان مانند دوران رکود رخ می‌دهند. بازارهای خرسی در مقابل بازارهای روبه‌بالا یا به اصطلاح “گاوی” قرار می‌گیرند.

نکات کلیدی بازار خرسی:

1. بازارهای خرسی زمانی رخ می‌دهند که قیمت‌ها نسبت به اوج پیشین خود بیش از 20 درصد افت کرده باشند و احساسات سرمایه‌گذاران در بازار نیز منفی شده باشد.
2. بازارهای خرسی می‌تواند چرخه‌ای و یا طولانی‌مدت باشند. بازار خرسی چرخه‌ای می‌تواند برای دورهٔ زمانی چندهفته‌ای و یا چندماهی طول بکشد. اما بازار خرسی طولانی‌مدت می‌تواند سال‌ها و یا حتی در مواردی برای دهه‌ها ادامه‌دار باشد.
3. معامله‌گران می‌توانند از طریق قراردادهای آتی فروش (در این حالت معامله‌گر پیش‌بینی می‌کند که افت قیمتی سهام تا چه محدوده‌ای رخ می‌دهد، و در صورت رسیدن قیمت تا آن محدوده سود دریافت می‌کند. به‌مانند زمانی که قیمت در حال صعود می‌باشد. نظیر آنچه در بازار فارکس رخ می‌دهد.) و صندوق‌های قابل معاملهٔ معکوس (Inverse ETF) در بازارهای خرسی و در حین سقوط قیمت نیز به سود دست پیدا کنند.

درک بازارهای خرسی

قیمت‌های سهام به‌طورکلی انتظارات سرمایه‌گذاران را در مورد جریان نقدینگی آن سهام و مقدار سود و زیان شرکت مدنظر نشان می‌دهند.

وقتی که چشم‌انداز رشد و توسعه و انتظارات پیشین سرمایه‌گذاران در بازار از بین می‌رود، سهام می‌توانند افت قیمتی را تجربه کنند. در این حالت شاهد رفتار گله‌ای (Herd Behavior، به‌حالتی اطلاق می‌شود که در آن تعداد کثیری از مردم دنباله‌روِ جمع می‌شوند و دلیلی جز انجام شدن آن کار توسط جمع برای خود پیدا نمی‌کنند.)، ترس، اضطراب و عجله در بازار برای نقد کردن سهام و جلوگیری از ضرر در بازار خرسی خواهیم بود.

در تعریفی از بازار خرسی می‌گویند “برای اینکه بازار خرسی را تشخیص دهیم، لازم است که منتظر افت قیمتی متوسط 20 درصدی باشیم.” اما باید مدنظر داشته باشید که این 20 درصد یک عدد تقریبی است.

همان طور که ما عدد 10 درصد را یک عدد تقریبی برای اصلاح می‌دانیم. (منظور از اصلاح قیمتی، بازه‌ای است که در آن بازار از ادامهٔ روندش خودداری کرده و مدتی را خلاف جهت روند طی می‌کند تا روند بتواند استراحت کرده و با قدرت بیشتری به ادامهٔ مسیر بپردازد. البته گاهی نیز بازار به‌کل تغییر کرده و اصلاح آنقدر طول می‌کشد تا زمانی که خودش به یک روند در بازار تبدیل می‌شود.)

یک تعریف دیگر برای بازارهای خرسی می‌گوید این بازارها زمانی هستند که سرمایه‌گذاران بیشتر “ریسک‌گریز” هستند تا اینکه به دنبال ریسک باشند. بازارهایی بدین شکل می‌توانند تا مدت‌ها ادامه داشته باشند، دست‌کم تا زمانی که سرمایه‌گذاران و فعالین دست از عقاید سابق خود کشیده و دیدگاهی جدید به بازار پیدا کنند.

بازارهای خرسی می‌توانند علل زیادی داشته باشند، اما اَهَمِ این دلایل عبارتند از: 1- بازار کند و تنبل. 2- نشانه‌های تضعیف اقتصاد مانند افزایش نرخ بیکاری، کاهش درآمد اقشار، بهره‌وری اقتصادی پایین. 3- کاهش سود صنایع.

شایان ذکر است دخالت‌های دولتی در اقتصاد خود می‌توانند از دلایل بازار خرسی باشند. برای مثال، تغییرات نرخ مالیات و افزایش نرخ بهره می‌تواند موجب بازار خرسی شود. همچنین، افت در اطمینان سرمایه‌گذاران نسبت به سرمایه‌گذاری‌ای که انجام داده‌اند نیز نشانه‌ای بر آغاز بازار خرسی می‌باشد. سرمایه‌گذاران برای جلوگیری از ضرر احتمالی، پول‌های خود را از بازار خارج کرده و افت قیمتی و در نتیجهٔ آن، بازار خرسی را رقم می‌زنند.

بازارهای خرسی می‌توانند برای چندماه تا چند سال طول بکشند. یک بازار خرسی سکولار (بازار سکولار به بازای گفته می‌شود که تحت تأثیر نیروهای خارجی می‌تواند تا چندسال ادامه‌دار شده و قیمت‌ها در آن تحت تأثیر آن نیروها بالا و پایین بروند.) می‌تواند به مدت 10 یا حتی 20 سال طول بکشد.

تشخیص این بازار ها با نرخ بازگشت سرمایه‌شان که به‌مدت چندین سال در حد معینی باقی می‌ماند امکان‌پذیر است. ممکن است در بازار خرسی سکولار صعودهایی باشد که سهم‌ها و شاخص‌ها برای مدتی صعودی شوند، اما سودهای حاصل‌شده تداوم ندارند و قیمت‌ها دوباره به مقادیر قبلی بازمی‌گردند. یک بازار خرسی چرخه‌ای (دوره‌ای) می‌تواند از چند هفته تا چندین ماه به‌طول بیانجامد.

شاخص‌های اصلی بازار آمریکا در تاریخ 24 دسامبر 2018، شاهد یک سقوط قیمتی تا نزدیکی منطقهٔ خرسی بازار (افت 20 درصدی) بودیم.

در ماه‌های اخیر نیز شاهد افت شدید شاخص‌های S&P 500 و داو جونز (داو جونز یک میانگین صنعتی است که توسط وال استریت ژورنال تهیه و منتشر می‌شود. این شاخص در برگیرندهٔ 30 سهام برتر بازار بورس نیویورک و بازار بورس Nasdaq می‌باشد.) در محدودهٔ زمانی 11 تا 12 مارس 2020 بودیم.

از مثال‌های مهم‌تر بازارهای خرسی نیز می‌توانیم به بحران اقتصادی بین سال‌های 2007 تا 2009 ایالات متحده اشاره کنیم. این بحران 17 ماه به طول انجامید و شاخص S&P 500 پنجاه درصد ارزش کل خودش را طی این مدت از دست داد.

در مارس 2020، بازارهای جهانی سهام وارد یک بازار خرسی ناگهانی شدند. بازار خرسی‌ای که نشأت گرفته از تأثیرات شیوع سراسری ویروس کرونا بود. این بازار باعث افت شاخص مشهور داو جونز از 30,000 واحد (که رکورد تاریخی این شاخص بود) به زیر 19,000 واحد آن هم طی چند هفته شد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تئوری داو می‌توانید از مطلب آموزشی «تئوری داو در تحلیل تکنیکال چیست؟» دیدن نمایید.

شکل 1: تاریخچه و طول مدت بازارهای خرسی

فازهای بازار خرسی

بازارهای خرسی به‌طور معمول 4 فاز (مرحله) را تجربه می‌کنند.

1. اولین مرحله را می‌توان در زمان وجود قیمت‌های بالا در بازار و وجود احساسات مثبت و قوی در بین سهامداران اشاره کرد. در پایان این مرحله، سرمایه‌گذاران شروع به نقد کردن سرمایه‌شان و خروج از بازار می‌نمایند.
2. در مرحلهٔ دوم، قیمت سهام‌ها شروع به افت شدید یا به اصطلاح “شارپ” می‌نماید. معاملات در بازار کمتر شده و سود اشخاص حقوقی شروع به افت می‌کند. برخی از سرمایه‌گذاران در این حالت دچار ترس و وحشت می‌شوند. این اتفاق درست زمانی رخ می‌دهد که “جو کلی بازار” رو به منفی شدن می‌رود. به این حالت در اصطلاح حالت “تسلیم‌شدگی” گفته می‌شود.
3. مرحلهٔ سوم زمانی است که دلالان و سفته‌بازان شروع به ورود به بازار می‌کنند. فعالیت آنها به‌طور مکرر موجب افزایش قیمت و حجم معاملات در بازار می‌گردد.
4. در مرحله چهارم و آخر، قیمت سهام به افت خود ادامه می‌دهند، هر چند که این افت با شتاب کمتری صورت می‌گیرد. از آنجایی که قیمت‌های پایین خبر خوبی را برای جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران مخابره می‌کند، گاوها شروع به تحت کنترل گرفتن بازار می‌کنند و قیمت‌ها را دوباره به سمت بالا حرکت می‌دهند.

“خرس” و “گاو” در بازارهای مالی

پدیدهٔ بازار خرسی نام خودش را از نحوهٔ حملهٔ خرس به شکار خود گرفته است. خرس در این حین پنجه‌های خود را از “بالا به پایین” حرکت می‌دهد. به همین دلیل است که بازارهایی که از موقعیت بالای خود روبه‌پایین حرکت می‌کنند را بازارهای خرسی می‌نامند.

پدیدهٔ بازار خرسی نام خودش را از نحوهٔ حملهٔ خرس به شکار خود گرفته است. خرس در این حین پنجه‌های خود را از “بالا به پایین” حرکت می‌دهد. به همین دلیل است که بازارهایی که از موقعیت بالای خود روبه‌پایین حرکت می‌کنند را بازارهای خرسی می‌نامند. بازار گاوی نیز نام خود را از نحوهٔ حمله گاوهای نر گرفته است. گاو نر حین حمله شاخ‌هایش را “به سمت بالا” حرکت می‌دهد. بازارهایی که به سمت بالا حرکت می‌کنند را نیز به همین دلیل بازار گاوی نامیده‌اند.

بازار گاوی نیز نام خود را از نحوهٔ حمله گاوهای نر گرفته است. گاو نر حین حمله شاخ‌هایش را “به سمت بالا” حرکت می‌دهد. بازارهایی که به سمت بالا حرکت می‌کنند را نیز به همین دلیل بازار گاوی نامیده‌اند.

استفاده از این دو حیوان و نحوهٔ حمله آنها به‌طور استعاری همچنین منتقل‌کنندهٔ این مفهوم است که بازارهای مالی بازاری خشن می‌باشد و باید خودتان را برای نبردی سخت آماده کنید.

بازارهای گاوی در مقابل اصلاحات بازار

بازارهای گاوی را نباید با اصلاحاتی که در بازار ایجاد می‌شوند اشتباه بگیریم. اصلاح معمولاً یک روند کوتاه مدت است که می‌تواند کمتر از یک ماه تا حدود دو ماه به‌طول بیانجامد.

اصلاحات بازار برای سرمایه‌گذاران فرصتی عالی برای پیدا کردن “نقطهٔ ورود” و وارد شدن به معاملات در قیمتی مناسب را می‌دهند، در صورتی که بازارهای گاوی چنین امکانی را به سرمایه‌گذاران نمی‌دهند. زیرا به‌سختی می‌توان برای بازارهای گاوی نقطهٔ پایانی را متصور شد که بتوان در آنجا به معامله ورود نمود.

تلاش برای جبران ضررها در بازار خرسی یک نبرد دشوار است مگر این که سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی فروش یا دیگر استراتژی‌ها برای کسبِ درآمد از بازارهای در حال سقوط بهره ببرند.

بین سال‌های 1900 تا 2018، ما شاهد 33 بازار خرسی بوده‌ایم که هر کدام از این بازارها به‌طور میانگین حدود 3.5 سال به‌طول انجامیده است. یکی از آخرین نمونه‌های بازار خرسی که در اذهان نیز ماندگار شده، بازار خرسی‌ای است که مصادف با بحران اقتصادی بین اکتبر 2007 تا ماه مارس 2009 رخ داد. در طی این مدت 17 ماهه، شاخص صنعتی داو جونز (DJIA: Dow Jones Industrial Index) به میزان54% از ارزش کل خود را از دست داد.

فروش استقراضی Short Sell در بازارهای خرسی

SHORT SELL (فروش استقراضی) به‌نوعی از معاملات گفته می‌شود که در آن فرد در ابتدا پیش‌بینی می‌کند که قیمت نزولی خواهد بود، سپس دارایی‌ای را در قیمت (برای مثال 100 دلار) می‌فروشد و همان دارایی را دوباره در قیمت (برای مثال 70 دلار) می‌خرد.

او در زمانی که بازار در حال ریزش قیمتی بود، توانست 30 دلار به‌ازای هر سهم به‌دست آورد. در فروش استقراضی فرد باید دارایی مدنظر را در قیمت خاصی یا در (و یا قبل از) تاریخ خاصی به‌فروش برساند.

معاملات فروش استقراضی بسیار پُرخطر بوده و بهتر است تنها افراد با تجربه، مسلط و آشنا به بازار به چنین معاملاتی دست بزنند زیرا در صورت شکست ضررهای بسیار سنگینی در انتظار شخص خواهد بود.

برای مثال اگر قیمت‌ها به‌جای اینکه نزولی شوند، صعودی گردند، شخص مجبور می‌شود تا همان دارایی‌ها را با قیمت روز (که گران‌تر از قیمت فروش است) خریداری نماید و این‌گونه دچار ضرر می‌شود.

سود یا ضرر کسی که فروش استقراضی می‌کند بستگی دارد به تفاوت قیمت سهم‌ها وقتی به‌صورت قرضی آنها را به فروش می‌رساند و همین قیمت وقتی دوباره برای پس دادن سهم‌ها خریداری می‌شوند که به این عمل کاور کردن (سهم‌های قرض گرفته شده) می‌گویند.

صندوق‌های قابل‌معاملهٔ معکوس (Inverse ETF) و قراردادهای آتی فروش در بازارهای خرسی

معاملات آتی فروش در بازارهایی نظیر فارکس، به شخص آزادی عمل می‌دهد اما برخلاف فروش استقراضی، شخص را دچار هیچ مسئولیتی نمی‌کنند. بدین ترتیب معامله‌گر برخلاف شرایط فروش استقراضی مجبور نیست تا دارایی مدنظر را در قیمت خاصی یا در تاریخ خاصی به فروش برساند.

قراردادهای آتی می‌توانند برای جبران ضررهای معاملات آتی خرید در بازارهایی نظیر فارکس مورد استفاده قرار بگیرند و باعث می‌شوند تا پورتفو (سبد سهام) شخص در طولانی‌مدت متعادل بماند. پس به یاد داشته باشید که قراردادهای آتی فروش (Put Options) به‌طور کلی بسیار امن‌تر از فروش استقراضی (Short Selling) هستند.

صندوق‌های قابل‌معاملهٔ معکوس (Inverse ETF’s) طراحی شده‌اند تا قیمت‌ها را در خلاف جهت شاخصی که دنبال می‌کنند تغییر دهند.

برای مثال، ارزش صندوق قابل‌معاملهٔ معکوس شاخص S&P 500، در صورت افت 1 درصدی این شاخص، به میزان 1 درصد افزایش می­‌یابد. تعداد زیادی از این نوع از صندوق‌های قابل‌معاملهٔ معکوس وجود دارند که خاصیت اهرمی داشته و می‌توانند افت یک درصدی مثال قبلی را با سودهایی 2 یا 3 برابری جبران کنند. مانند قراردادهای آتی فروش، از صندوق‌های قابل معامله معکوس نیز می‌توان برای تخمین و پیش‌بینی بازار و محافظت از سبد سهام استفاده نمود.

مثال‌های واقعی از بازارهای خرسی

با افزایش عدم پرداخت وام خانه‌ها توسط وام‌گیرندگان در آمریکا به دنبال ترکیدن حباب قیمت خانه در 2006 اقتصاد این کشور وارد یک دورهٔ رکود شد که تا سال 2009 ادامه داشت.

ترکیدن حباب قیمت خانه که باعث کاهش شدید قیمت خانه و اینکه مقدار باقی‌مانده از وام خیلی بیشتر از قیمت خانه در آن زمان بود باعث می‌شد که وام‌گیرندگان هیچ رقبتی به پس دادن وام خانه‌ها نداشته باشند.

در ادامهٔ این روند صندوق‌هایی که این وام‌ها را داده بودند سرمایه‌گذاران عمده و بین‌المللی خود را از دست دهند و این شروع رکود بود. تا پیش از آن، شاخص S&P 500 که در تاریخ 9 اکتبر به بالاترین حد خود در سطح 1565.15 واحد رسیده بود با وسعت و اثراتی که عدم پرداخت وام‌گیرندگان داشت در تاریخ 5 مارس 2009 (در اواخر دوران این رکود) تا سطح 682.55 واحد سقوط کرده بود. در تاریخ 24 دسامبر 2018 نیز، شاخص‌های مطرح اقتصادی ایالات متحده در حدود 20 درصد (و تا نزدیکی منطقه بازار خرسی) سقوط نمودند.

اخیراً نیز، شاخص صنعتی داو جونز در تاریخ 11 مارس 2020 و شاخص S&P500 در تاریخ 12 مارس 2020 وارد یک بازار خرسی شدند. این اتفاق درست در پی بزرگترین بازار گاوی این دو شاخص در تاریخ‌­شان رخ داد. بازار گاوی‌ای که از مارس سال 2009 آغاز شده بود و به مدت 11 سال ادامه یافته بود.

قیمت سهام، به‌علت اثرات ویروس کرونا و کاهش قیمت نفت که به دلیل اختلاف بین روسیه و عربستان سعودی بر سر کاهش تولید نفت بود، پایین آمد. در همین دوره نیز شاخص داو جونز سقوط آزادی را از 30,000 واحد به زیر 19,000 واحد تنها در طی چند هفته تجربه نمود.

برای یک مثال دیگر نیز می‌توانیم به رکود بزرگ سال 1929 اشاره کنیم. همچنین حباب دات کام در مارس سال 2000، که از عواقب آن می‌توان به حذف شدن 49 درصد از ارزش شاخص S&P500 اشاره نمود. این بازار خرسی نیز تا اکتبر 2002 به طول انجامید.

تیم تحریریه دیجی کوینر

این مقاله به کوشش هیئت تحریریه دیجی کوینر تولید شده است. تک تک ما امیدواریم که با تلاش خود، تاثیری هر چند کوچک در آگاه سازی فعالان حوزه رمز ارزها و بازارهای مالی داشته باشیم.

بورس در نیمه دوم شهریور چگونه خواهد بود؟

چند کارشناس فعال در حوزه بورس، پیش‌بینی خود را از شرایط بورس در هفته جاری در میان گذاشته‌اند و البته هر کدام هم توصیه‌هایی برای سهامداران خرد در هفته جاری داشته‌اند.

اقتصاد

هر هفته و هر روز که نه، هر لحظه، اتفاقات سیاسی و اقتصادی متعددی در کشور رخ می‌دهد. در کنار این اخبار و تحولات که مدام توسط مردم دنبال می‌شوند، گفته می‌شود تحولات منطقه نیز بر اقتصاد و سیاست کشور اثرگذار خواهد بود. این موضوع‌ها از چشم مخاطبان، سرمایه‌گذاران و به‌خصوص بورسی‌ها دور نمی‌ماند. ترس و لرز و حرکت‌های دست‌وپا شکسته برخی از سهامداران خرد که همچنان دوست دارند در بازار سرمایه فعال باشند، به وضوح دیده می‌شود.

با این حال یکی از سوال‌های اصلی آنها در شروع هر هفته این است که این هفته بورس به چه سمت و سویی می‌رود؟ چه تحولاتی در آن رخ می‌دهد و مشتاقانه دوست دارند که نظرات، تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های کارشناسان حوزه بورس را در خصوص روزهای آتی بخوانند و بشنوند. در ادامه چند کارشناس فعال در حوزه بورس، پیش‌بینی خود را از شرایط بورس در هفته جاری در میان گذاشته‌اند و البته هر کدام هم توصیه‌هایی برای سهامداران خرد در هفته جاری داشته‌اند. نگاه اکثر این کارشناسان به بازار در هفته جاری نگاهی مثبت و متعادل است و البته در این میان از اثراتی که قیمت ارز در بورس دارد، چشم‌پوشی نمی‌کنند. آنها همچنین به سهامداران خرد صبوری در سرمایه‌گذاری و داشتن نگاه بلندمدت و خرید و فروش سهم‌ها را بدون در نظر گرفتن هیجان‌های بازار و اخبار روز، توصیه می‌کنند.

به امید بازاری متعادل اما کم‌حجم

شایان کرمی، کارشناس بازار سهام: همان‌طور که در گذشته بارها مطرح شده، نرخ ارز کاملا روی روند بازار تاثیرگذار است. دلار تا سطح ۲۸ هزار تومان توانست رشد کند اما در نهایت از ادامه رشد باز ماند. صحبت‌های آقای رئیسی، رئیس‌جمهور نشان داد که دولت فعلا تمایلی ندارد که دلار وارد کانال‌های بالاتر بشود. در روزی که آقای رئیسی صحبت کرد، شاخص بورس با افت همراه بود و عمده سهم‌ها عرضه شد اما در نهایت دلار هم افت معناداری نکرده است. به نظرم حالت توقفی برای همه به وجود آمده است. باید ببینیم چه چیزهایی روی نرخ ارز اثرگذار است.

موضوعی که وجود دارد اینکه تا سه ماه آینده مذاکراتی قرار نیست صورت بگیرد و از طرف دیگر موضوع افغانستان و حضور طالبان در این کشور و مساله ارزآوری از سمت هرات هم وجود دارد که ممکن است این گزینه را از دست بدهیم. همچنین وارد نیمه دوم سال می‌شویم و کسری بودجه دولت هم وجود دارد که در نهایت هزینه‌های دولت را به مراتب بیشتر می‌کند. با توجه به شرایط سیاسی که در آن هستیم تقاضای مصرفی ارز را هم داریم و بازار متعادل در موقعیت اصلاح باید ببینیم چه اتفاقی می‌افتد. اگر دلار بالای ۲۸ هزار تومان برود، فکر می‌کنم بازار سرمایه بار دیگر رشد خواهد کرد. اما بازار متعادل و کم‌حجمی را تا آخر هفته پیش‌بینی می‌کنم. توصیه‌ای هم که به سهامداران خرد دارم صبوری است که بهترین توصیه برای آنهاست تا اگر بازار منفی خورد بتوانند سهم‌های خوب و بنیادی را که پتانسیل رشد دارد در قیمت‌های بهتری بخرند.

سهامداران دور از هیجان خرید و فروش کنند

الناز افشار، کارشناس بازار سهام: با توجه به چشم‌انداز بلندمدت دلار که صعودی است، به نظر هر اصلاحی از بازار فرصت خرید و موقعیت مناسبی برای اصلاح پرتفو است. هفته گذشته که در شاخص اصلاح داشتیم قدرت بالای خریدار در اصلاح قیمت‌ها مشهود بود و حجم‌های خوبی معامله می‌شد که نشان‌دهنده ادامه مسیر صعودی بازار است. با توجه به نگاه متفاوت دولت و نظام به بازار سرمایه و تسهیل فرآیند عرضه و پذیرش شرکت‌ها، عمق بازار بیشتر می‌شود و دولت به این باور رسیده که درست‌ترین راه تامین مالی با توجه به شرایط اقتصادی از راه بازار سرمایه است که کمترین تورم را در پی دارد و نقدینگی به سمت تولید سوق پیدا می‌کند.

برای نمونه درج نماد «آسیا تک» بعد از وقفه چند ساله عرضه و پذیرش دو باشگاه پرسپولیس و استقلال و دستور ویژه دولت به تسهیل فرآیند عرضه و پذیرش شرکت‌های آی‌تی و دانش‌بنیان گواه این موضوع است. هر اصلاحی در بازار فرصت خرید به حساب می‌آید و موقعیت مناسبی است که سرمایه‌گذاران بتوانند پرتفوی خودشان را اصلاح و سهم‌های بنیادی و پرپتانسیل را شناسایی کنند و سهم‌هایی که ‌آور ولیو (بالاتر از ارزش) هستند را با سهم‌هایی که با ارزش ذاتی خودشان فاصله زیادی دارند جابه‌جا کنند. سهامداران خرد بهتر است دور از هیجان‌ها خرید و فروش کنند و تا بازار یک اصلاح داشت سهم‌های خودشان را نفروشند و در نهایت اینکه بنابر حقیقت سرمایه‌گذاری کنند.

بازار با نشاط با افت‌های جزئی

کوروش شمس، کارشناس بازار سهام: طبیعتا بازار روی یکسری سهم‌هایی که رشد کرده بازدهی‌اش را داده و جذابیت‌های زیادی برای گروهی از سرمایه‌گذاران با دید کوتاه‌مدت نداشته است. گزارش‌ها هم نشان‌دهنده وضعیت خوب بنیادی همان دسته از شرکت‌ها است. در این بین شانس شرکت‌هایی که گزارش‌های خوبی در ۵ ماه گذشته در بازار از خودشان مخابره‌ کرده‌اند و بازدهی مناسبی را در همین دو سه ماه اخیر رقم نزده‌اند، برای اینکه مورد اقبال بازار قرار بگیرند می‌تواند بیشتر باشد. برخی شرکت‌ها با اخبار مختلفی مواجهند که از آن جمله می‌توان به افزایش نرخ ارز، تغییر تابلو، انعقاد قراردادهایی که در حال بسته شدن است و. اشاره کرد که این دست اخبار و تحولات هم می‌تواند در مورد توجه قرار گرفتن نمادها از سمت سرمایه‌گذاران اثرگذار باشد.

نگرانی و ارزش بالای معاملات در روزهای اخیر و عمدتا در ارقام بالای ۱۰هزار میلیارد تومان در حال تثبیت است و گزارش‌های خوبی هم داشته‌اند که مجموع این عوامل باعث می‌شود نگرانی بابت نزول پرشتاب بازار نداشته باشیم. در این هفته همچنین احتمالا افت‌های جزیی در گروه‌های دیگر داشته و البته شاهد افزایش تقاضا در آنها باشیم. این موضوع می‌تواند به وجود نشاط در بازار و تداوم جذابیت بازار کمک کند. چون سرمایه‌گذاران فعال در حوزه بورس فرصت خرید و فروش دارند و یک گروه رشد و نزول دارند و نشاط در فضای معاملات حفظ می‌شود که در نتیجه فعالان بازار با رویکردهای مختلف و سلایق مختلف می‌توانند در بازار فعالیت داشته باشند. توصیه‌ای هم که به سهامداران خرد دارم این است که به شدت در انتخاب سهم‌ها سختگیر باشند.

به نظر می‌رسد که ورود و خروج پلکانی در این ایام بتواند فرصت‌های فروش در قیمت‌های بهتر و خرید در قیمت‌های مناسب‌تر را به آنها بدهد. اگر سهم جذابی در پرتفوی خود دارند و از وضعیت بنیادی خوبی برخوردار بوده اما مدت‌هاست که بازدهی قیمتی خوبی به آنها نداده، حتما تحولات و تحرکات پیرامون آن سهم را قبل از خروج از بازار یا فروش آن سهم با دقت بررسی کنند؛ چرا که شاید به واسطه استعدادی که آن سهم دارد بتواند در هفته‌ها و ماه‌های آینده بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.

رالی صعودی و جهش قیمتی در برخی نمادهای کوچک

الناز جمالی، کارشناس بازار سهام: با توجه به بازگشت بازار سهام و افزایش تقاضایی که در دو ماه اخیر شاهد بودیم، شاخص کل پس از حرکت قدرتمندی که داشت، موفق به شکست مقاومت روانی ۵/ ۱میلیون واحدی شد و با برخورد به مقاومت ۶/ ۱میلیون واحدی وارد اصلاح کوتاه‌مدت شد و این اصلاح در قالب پولبک به مقاومت ۵/ ۱میلیون واحد به پایان رسید.

هفته گذشته به نظر بازار به دنبال اصلاح و زمان کوتاهی برای استراحت است که با بازگشت ناکام «شبندر» به مدار معاملات و اصلاح هزار تومانی دلار در معاملات روز یکشنبه هفته قبل، این اتفاق رقم خورد و اصلاح تند و تیزی را در نماگر بورس تهران نظاره‌گر بودیم اما با توجه به انتظارات تورمی حاکم شده در کشور که این روزها به حداکثر رسیده می‌توان انتظار داشت تقاضا در بازار سهام هم صعودی باشد و می‌توان گفت بازار سهام به نظر خیلی زودتر از انتظار به سقف قبل خود خواهد رسید. ورود ۷۶۰ میلیارد تومان پول به بازار روز چهارشنبه همچنین نشان داد بازیگران اصلی بازار به روند صعودی بازار بسیار امیدوارند و در این شرایط خریدار خواهند بود و قصد خالی کردن بازار را ندارند.

همچنین برای این هفته نیز شاهد روندی مثبت خواهیم بود اما با توجه به جامانده بودن نمادهای کوچک انتظار می‌رود رالی صعودی و جهش قیمتی قابل‌توجهی را در برخی نمادهای کوچک شاهد باشیم. به سهامداران خرد برای پیش‌بینی این روزهای بازار در روزهای آتی نیز توصیه می‌شود که ارزش معاملات و قیمت ارز را توسط معامله‌گران رصد و تحلیل کنند و با توجه به اعتمادی که این روزها به بازار سهام بازگشته و رکود حاصل شده در بازارهای موازی می‌توان گفت برای جبران زیان‌های دیده شده، جایی بهتر از بازار سهام وجود ندارد.